Botervervalsing
Van Techniek in Nederland
| Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Afbeelding:Bereiding_boter_en_aanbrengen_rijksmerk.jpg|thumb|300px|left|De bereiding van boter en het aanbrengen van het Rijksmerk]]'Boterknoeierij' was niets nieuws: al ver voor de negentiende eeuw was daar een zekere bedrevenheid in ontwikkeld. Zowel boeren als handelaren werden in Friesland en daarbuiten sinds de vijftiende eeuw door [[Korenmolenaar als beroep|'''gewestelijke of stedelijke voorschriften''']] in toom gehouden. Veel van deze verordeningen waren erop gericht dat de koper ook werkelijk kreeg waar hij voor betaald had; andere voorschriften, zoals het verplicht gebruik van gewaarmerkte vaten van een plaatselijke markt, moesten ervoor zorgen dat er geen boter uit andere streken op de markt kwam. Zo beschermde men de eigen handel. Toch werd er gerommeld met het gewicht, met toegevoegde kleurstoffen, boter uit het ene gebied werd vermengd met die uit een ander gebied - waarvoor andere verordeningen golden - , boter werd verpakt in ongemerkte vaten. | [[Afbeelding:Bereiding_boter_en_aanbrengen_rijksmerk.jpg|thumb|300px|left|De bereiding van boter en het aanbrengen van het Rijksmerk]]'Boterknoeierij' was niets nieuws: al ver voor de negentiende eeuw was daar een zekere bedrevenheid in ontwikkeld. Zowel boeren als handelaren werden in Friesland en daarbuiten sinds de vijftiende eeuw door [[Korenmolenaar als beroep|'''gewestelijke of stedelijke voorschriften''']] in toom gehouden. Veel van deze verordeningen waren erop gericht dat de koper ook werkelijk kreeg waar hij voor betaald had; andere voorschriften, zoals het verplicht gebruik van gewaarmerkte vaten van een plaatselijke markt, moesten ervoor zorgen dat er geen boter uit andere streken op de markt kwam. Zo beschermde men de eigen handel. Toch werd er gerommeld met het gewicht, met toegevoegde kleurstoffen, boter uit het ene gebied werd vermengd met die uit een ander gebied - waarvoor andere verordeningen golden - , boter werd verpakt in ongemerkte vaten. | ||
In 1834 richtten negentien importeurs van Friese boter in Londen zich tot hun contactpersoon in Harlingen. Zij beklaagden zich 'dat maar al te dikwijls in de buiken en in het midden der vaten oude en [[begrippenlijst#karnen|verkarnde]]boter, smeer en zelfs vet van nog minder waarde gevonden wordt, klaarblijkelijk er zoodanig ingelegd om den kooper te bedriegen'. Deze en andere gebreken -schimmel en onzuiverheden - maakten dat zendingen uit Friesland vaak lager noteerden dan andere botersoorten, bijvoorbeeld uit Holstein. [[Afbeelding:Roomboterfabriek_interieur_1899.jpg|thumb|300px|right|Roomboterfabriek interieur]] | In 1834 richtten negentien importeurs van Friese boter in Londen zich tot hun contactpersoon in Harlingen. Zij beklaagden zich 'dat maar al te dikwijls in de buiken en in het midden der vaten oude en [[begrippenlijst#karnen|verkarnde]]boter, smeer en zelfs vet van nog minder waarde gevonden wordt, klaarblijkelijk er zoodanig ingelegd om den kooper te bedriegen'. Deze en andere gebreken -schimmel en onzuiverheden - maakten dat zendingen uit Friesland vaak lager noteerden dan andere botersoorten, bijvoorbeeld uit Holstein. [[Afbeelding:Roomboterfabriek_interieur_1899.jpg|thumb|300px|right|Roomboterfabriek interieur]] | ||
| − | In Friesland werd de klacht serieus opgenomen, en een commissie van het [[Wetenschappelijke landbouw als | + | In Friesland werd de klacht serieus opgenomen, en een commissie van het [[Wetenschappelijke landbouw als vernieuwingsbeweging|'''Vriesch Genootschap van Proefondervindelijken Landbouw''']] gaf kort daarna een verklaring, maar 'de ondervinding leert helaas! dat misleiding overal thans aan de orde van de dag is.' |
De commissie wees op het kwaliteitsprobleem dat de kleine botermakers ongewild veroorzaak¬ten, een moeilijkheid die overigens minstens tot het einde van de eeuw actueel bleef: veel boeren, vooral buiten Friesland, maakten te weinig boter om binnen enkele dagen een standaardvat van 40 kilo mee te vullen, dus op allerlei kleine markten werden losse kluiten van uiteenlopende kwaliteit aangevoerd. Die diverse massa moest eerst gemengd en gekneed worden en dan werd een enigszins 'gehomogeniseerde', soms bijgekleurde boter door opkopers in een vat gedaan. Dat er op zo'n vat een merk stond dat iets anders beloofde dan de werkelijke inhoud, was voor de handel zeker niet nadelig.[[Noten H2#2-5|<sup>[5]</sup>]] | De commissie wees op het kwaliteitsprobleem dat de kleine botermakers ongewild veroorzaak¬ten, een moeilijkheid die overigens minstens tot het einde van de eeuw actueel bleef: veel boeren, vooral buiten Friesland, maakten te weinig boter om binnen enkele dagen een standaardvat van 40 kilo mee te vullen, dus op allerlei kleine markten werden losse kluiten van uiteenlopende kwaliteit aangevoerd. Die diverse massa moest eerst gemengd en gekneed worden en dan werd een enigszins 'gehomogeniseerde', soms bijgekleurde boter door opkopers in een vat gedaan. Dat er op zo'n vat een merk stond dat iets anders beloofde dan de werkelijke inhoud, was voor de handel zeker niet nadelig.[[Noten H2#2-5|<sup>[5]</sup>]] | ||
Toch was dit nog maar kinderspel vergeleken met de mogelijkheden die zich voordeden, en ook ten volle benut werden, toen vanaf 1870-1871 de margarine haar intrede deed. Weliswaar deed dit niet veel af aan de kwaliteit van echte, [[begrippenlijst#Versnijden|onversneden]] eerste-keur boter uit Friesland, maar voor de reputatie van alles wat in botervaten uit Nederland werd aangevoerd, was het slecht. De eerste jaren na de uitvinding in 1869 door de Fransman H. Mège Mouriès was margarine niet meer dan een vettige substantie die niet zomaar te eten was. Het was in pure vorm absoluut geen concurrent voor boter: alleen wanneer er een hoeveelheid echte boter aan werd toegevoegd, ontstond er iets wat men in Engeland op de markt kon brengen. Nu was dat op zich niet zo'n probleem, zolang het voor de consument ook maar onmiskenbaar bleef dat hij geen echte boter kocht, maar 'kunstboter', 'butterine' of hoe het ook mocht heten. En juist dàt trachtten veel handelaren en het snel toenemend aantal 'kunstboterfabrikanten' in Nederland te verhullen. Veelzeggend is ook de mededeling in het Verslag van den Landbouw in Nederland uit 1873: | Toch was dit nog maar kinderspel vergeleken met de mogelijkheden die zich voordeden, en ook ten volle benut werden, toen vanaf 1870-1871 de margarine haar intrede deed. Weliswaar deed dit niet veel af aan de kwaliteit van echte, [[begrippenlijst#Versnijden|onversneden]] eerste-keur boter uit Friesland, maar voor de reputatie van alles wat in botervaten uit Nederland werd aangevoerd, was het slecht. De eerste jaren na de uitvinding in 1869 door de Fransman H. Mège Mouriès was margarine niet meer dan een vettige substantie die niet zomaar te eten was. Het was in pure vorm absoluut geen concurrent voor boter: alleen wanneer er een hoeveelheid echte boter aan werd toegevoegd, ontstond er iets wat men in Engeland op de markt kon brengen. Nu was dat op zich niet zo'n probleem, zolang het voor de consument ook maar onmiskenbaar bleef dat hij geen echte boter kocht, maar 'kunstboter', 'butterine' of hoe het ook mocht heten. En juist dàt trachtten veel handelaren en het snel toenemend aantal 'kunstboterfabrikanten' in Nederland te verhullen. Veelzeggend is ook de mededeling in het Verslag van den Landbouw in Nederland uit 1873: | ||