Oorlog en distributie van voedsel
Van Techniek in Nederland
| Regel 17: | Regel 17: | ||
'''Producenten: boeren en voedingsmiddelenbedrijven''' | '''Producenten: boeren en voedingsmiddelenbedrijven''' | ||
| − | Het Rijksgraanbureau regelde de graanafzet en -verdeling centraal. Boeren werden gedwongen hun oogsten van granen, zaden en aardappelen aan de regering af te staan en kregen teeltbeperkingen en -geboden opgelegd. In 1918 werd op boeren bijvoorbeeld grote druk uitgeoefend om weidegrond te ‘scheuren’ voor het telen van koren. | + | Het Rijksgraanbureau regelde de graanafzet en -verdeling centraal. Boeren werden gedwongen hun oogsten van granen, zaden en aardappelen aan de regering af te staan en kregen teeltbeperkingen en -geboden opgelegd. In 1918 werd op boeren bijvoorbeeld grote druk uitgeoefend om weidegrond te [[Begrippenlijst#Scheuren |‘scheuren’]] voor het telen van koren. |
Sommige voedingsmiddelenbedrijven hadden echter baat bij de oorlog en maakten soms grote winsten. De [[Industrialisering van de voedselproductie: vlees en vleesconserven|'''vleesfabriek''']] van Hartog kon het voltallige personeel van 191 mensen gedurende de gehele oorlog handhaven en maakte in 1917 1,4 miljoen gulden winst; pas in 1918 kwamen afdelingen stil te liggen.[[Noten TIN20-3-H2#2-87|<sup>[87]</sup>]] | Sommige voedingsmiddelenbedrijven hadden echter baat bij de oorlog en maakten soms grote winsten. De [[Industrialisering van de voedselproductie: vlees en vleesconserven|'''vleesfabriek''']] van Hartog kon het voltallige personeel van 191 mensen gedurende de gehele oorlog handhaven en maakte in 1917 1,4 miljoen gulden winst; pas in 1918 kwamen afdelingen stil te liggen.[[Noten TIN20-3-H2#2-87|<sup>[87]</sup>]] | ||
| Regel 54: | Regel 54: | ||
Consumenten konden, naast de vaste rantsoenen brood, meel en suiker, kennis maken met niet eerder geproefde industriële waren zoals blikconserven, puddingpoeder, macaroni en [[Industrialisering van de voedselproductie: groenten en fruit|'''jam''']].[[Noten TIN20-3-H2#2-93|<sup>[93]</sup>]] | Consumenten konden, naast de vaste rantsoenen brood, meel en suiker, kennis maken met niet eerder geproefde industriële waren zoals blikconserven, puddingpoeder, macaroni en [[Industrialisering van de voedselproductie: groenten en fruit|'''jam''']].[[Noten TIN20-3-H2#2-93|<sup>[93]</sup>]] | ||
Ook suiker, gebruikt in de plaats van stroop, was voor sommige regio’s nieuw. Bedrijven die door de exportmaatregelen met hun afzet bleven zitten, zoals fabrieken voor [[begrippenlijst#Condenseren| | Ook suiker, gebruikt in de plaats van stroop, was voor sommige regio’s nieuw. Bedrijven die door de exportmaatregelen met hun afzet bleven zitten, zoals fabrieken voor [[begrippenlijst#Condenseren| | ||
| − | gecondenseerde]] melk en melkpoeder, probeerden deze via de overheid aan het publiek te verkopen. Melk was immers schaars in de steden, omdat de veehouders hun dieren wegens gebrek aan voeder hadden moeten slachten. Toch was de binnenlandse afzet van melkpoeder geen groot succes. | + | gecondenseerde]] melk en melkpoeder, probeerden deze via de overheid aan het publiek te verkopen. [[Melkconsumptie en consumenten|'''Melk''']] was immers schaars in de steden, omdat de veehouders hun dieren wegens gebrek aan voeder hadden moeten slachten. Toch was de binnenlandse afzet van melkpoeder geen groot succes. |
| − | '''De Eerste Wereldoorlog als katalysator''' | + | '''De Eerste Wereldoorlog als [[Begrippenlijst#Katalysator|katalysator]]''' |
| − | De oorlog had ook effecten op de technische en economische ontwikkeling.[[Noten TIN20-3-H2#2-94|<sup>[94]</sup>]]Allereerst indirect. Via de | + | De oorlog had ook effecten op de technische en economische ontwikkeling.[[Noten TIN20-3-H2#2-94|<sup>[94]</sup>]]Allereerst indirect. Via de [[Begrippenlijst#Contingentering|contingentering]]sdwang door de NOT brachten de overheidsmaatregelen een concentratiegolf in het bedrijfsleven teweeg, waardoor alleen de grotere ondernemingen overleefden. Deze konden investeren in technische innovaties. Gebrek aan grondstoffen had bedrijven voorts gestimuleerd te zoeken naar surrogaten of nieuwe producten. |
| − | Zo nam De Coöperatieve Condensfabriek Friesland, opgericht in 1913, in verband met het verbod op de suikerexport, in 1917 twee nieuwe producten in bewerking: ongesuikerde gesteriliseerde melk en melkpoeder. Hiervoor moest de fabriek eerst de benodigde technieken en machines bestuderen en aanschaffen.[[Noten TIN20-3-H2#2-95|<sup>[95]</sup>]] Toen de blikschaarste aanhield, stapte de conservenindustrie voor de verpakking van de waren veelal over van blik op glas. Gebrek aan grondstoffen voor brood en beschuit stimuleerde [[Industrialisering van voedsel: brood, koek en banket|'''Verkade''']] nieuwe producten te fabriceren, zoals bonbons en chocolaatjes. De fabricage van biscuits werd ter hand genomen omdat de aanvoer uit Engeland was gestopt.[[Noten TIN20-3-H2#2-96|<sup>[96]</sup>]] | + | Zo nam De Coöperatieve Condensfabriek Friesland, opgericht in 1913, in verband met het verbod op de suikerexport, in 1917 twee nieuwe producten in bewerking: ongesuikerde gesteriliseerde melk en melkpoeder. Hiervoor moest de fabriek eerst de benodigde technieken en machines bestuderen en aanschaffen.[[Noten TIN20-3-H2#2-95|<sup>[95]</sup>]] |
| + | Toen de blikschaarste aanhield, stapte de conservenindustrie voor de verpakking van de waren veelal over van [[Blik, glas en papier|'''blik op glas''']]. Gebrek aan grondstoffen voor brood en beschuit stimuleerde [[Industrialisering van voedsel: brood, koek en banket|'''Verkade''']] nieuwe producten te fabriceren, zoals bonbons en chocolaatjes. De fabricage van biscuits werd ter hand genomen omdat de aanvoer uit Engeland was gestopt.[[Noten TIN20-3-H2#2-96|<sup>[96]</sup>]] | ||
| − | Net als de landbouwcrisis in de jaren tachtig en negentig van de negentiende eeuw fungeerde de Eerste Wereldoorlog als katalysator van de modernisering en industrialisering van de productie- en consumptieschakels van de voedingsmiddelenketen en van het assortiment. De pogingen tot [[begrippenlijst#Reguleren|regulering]] van de keten door de overheid waren daarbij een nieuw fenomeen en van groot belang. | + | Net als de landbouwcrisis in de jaren tachtig en negentig van de negentiende eeuw fungeerde de Eerste Wereldoorlog als katalysator van de modernisering en industrialisering van de productie- en consumptieschakels van de voedingsmiddelenketen en van het assortiment. De pogingen tot [[begrippenlijst#Reguleren|regulering]] van de keten door de overheid waren daarbij een nieuw [[Begrippenlijst#Fenomeen|fenomeen]] en van groot belang. |