Beheersing van het brouwproces
Van Techniek in Nederland
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| − | De stoommachine was niet de enige vernieuwing op technisch gebied die aan het eind van de achttiende eeuw voor het eerst in de Britse brouwerijen werd toegepast. Van groot belang ook waren de introductie van de thermometer en de [[begrippenlijst#Saccharometer|saccharometer]]. Evenals bij de stoommachine het geval was, hield hun gebruik direct verband met de schaalvergroting in de brouwnijverheid. | + | De [[Vernieuwing uit Engeland|'''stoommachine''']] was niet de enige vernieuwing op technisch gebied die aan het eind van de achttiende eeuw voor het eerst in de Britse brouwerijen werd toegepast. Van groot belang ook waren de introductie van de thermometer en de [[begrippenlijst#Saccharometer|saccharometer]]. Evenals bij de stoommachine het geval was, hield hun gebruik direct verband met de schaalvergroting in de brouwnijverheid. |
| Regel 9: | Regel 9: | ||
Bij hun streven om dit te bereiken, kregen zij vanaf rond 1750 de steun van enkele scheikundigen die meenden dat de door hen gevonden wetenschappelijke inzichten in de praktijk zouden moeten worden toegepast. Vanwege de aard van de werkzaamheden zagen deze scheikundigen brouwerijen en [[Begrippenlijst#Gedistilleerd|distilleerderijen]] als bijzonder geschikt voor hun doel. Deze bedrijven waren in zekere zin te beschouwen als grote laboratoria, schreef een van hen in het begin van de negentiende eeuw.[[Afbeelding:TIN19_blz185.jpg|thumb|right|320px|Een aantal instrumenten die in de biernijverheid gebruikt werden]] | Bij hun streven om dit te bereiken, kregen zij vanaf rond 1750 de steun van enkele scheikundigen die meenden dat de door hen gevonden wetenschappelijke inzichten in de praktijk zouden moeten worden toegepast. Vanwege de aard van de werkzaamheden zagen deze scheikundigen brouwerijen en [[Begrippenlijst#Gedistilleerd|distilleerderijen]] als bijzonder geschikt voor hun doel. Deze bedrijven waren in zekere zin te beschouwen als grote laboratoria, schreef een van hen in het begin van de negentiende eeuw.[[Afbeelding:TIN19_blz185.jpg|thumb|right|320px|Een aantal instrumenten die in de biernijverheid gebruikt werden]] | ||
| − | Hierbij moet wel worden opgemerkt dat rond 1800 en nog geruime tijd daarna van toepassing van wetenschappelijke kennis in de biernijverheid nauwelijks sprake was. Dit vooral omdat eenduidig wetenschappelijk inzicht in het brouwproces vrijwel ontbrak. Wel was het zo dat een aantal Britse brouwers in het tijdvak van 1760 tot 1790 enige door onderzoekers ontwikkelde instrumenten gingen gebruiken. De belangrijkste instrumenten waren, zoals gezegd, de thermometer en de saccharometer. | + | Hierbij moet wel worden opgemerkt dat rond 1800 en nog geruime tijd daarna van toepassing van [[De brouwnijverheid tot omstreeks 1850|'''wetenschappelijke kennis in de biernijverheid nauwelijks sprake was''']]. Dit vooral omdat eenduidig wetenschappelijk inzicht in het brouwproces vrijwel ontbrak. Wel was het zo dat een aantal Britse brouwers in het tijdvak van 1760 tot 1790 enige door onderzoekers ontwikkelde instrumenten gingen gebruiken. De belangrijkste instrumenten waren, zoals gezegd, de thermometer en de saccharometer. |
| Regel 20: | Regel 20: | ||
Ongeveer dertig jaar na Combrunes publikatie was de [[Vernieuwing uit Engeland|'''thermometer''']] vrij algemeen in gebruik in de Britse brouwerijen.[[Noten TIN19-1-H6#6-34|<sup>[34]</sup>]] | Ongeveer dertig jaar na Combrunes publikatie was de [[Vernieuwing uit Engeland|'''thermometer''']] vrij algemeen in gebruik in de Britse brouwerijen.[[Noten TIN19-1-H6#6-34|<sup>[34]</sup>]] | ||
| − | Wanneer precies het gebruik van de thermometer in de Nederlandse biernijverheid in zwang is gekomen, is niet nauwkeurig te zeggen. In de uitvoerige beschrijving die de Brabantse brouwer Jakobus Buys in 1798 van de bierbereiding gaf, komt dit instrument niet voor. Het water dat voor het brouwen werd gebruikt moest volgens Buys '' 'bloedwarm' '' zijn, zo warm'' 'dat men er nauwelijks de geheele hand, op den duur, in lijden kan.' ''[[Noten TIN19-1-H6#6-36|<sup>[36]</sup>]] De thermometer is waarschijnlijk in de jaren dertig of veertig van de negentiende eeuw bij de grote brouwerijen bekend geworden. | + | Wanneer precies het gebruik van de thermometer in de Nederlandse biernijverheid in zwang is gekomen, is niet nauwkeurig te zeggen. In de uitvoerige beschrijving die de Brabantse brouwer Jakobus Buys in 1798 van de bierbereiding gaf, komt dit instrument niet voor. Het water dat voor het brouwen werd gebruikt moest volgens Buys '' 'bloedwarm' '' zijn, zo warm'' 'dat men er nauwelijks de geheele hand, op den duur, in lijden kan.' ''[[Noten TIN19-1-H6#6-36|<sup>[36]</sup>]] |
| − | + | De thermometer is waarschijnlijk in de jaren dertig of veertig van de negentiende eeuw bij de grote brouwerijen bekend geworden. | |
| + | De Utrechtse hoogleraar in de scheikunde G.J. Mulder vermeldde in zijn in 1857 gepubliceerde boek Het bier scheikundig beschouwd de toepassing van het instrument als een soort vanzelfsprekendheid.[[Noten TIN19-1-H6#6-37|<sup>[37]</sup>]] | ||
| + | Dit boek was niet zozeer een handleiding voor het brouwen, maar meer een samenvatting van de op dat moment bestaande wetenschappelijk kennis van het brouwproces. De vermelding zal overigens niet hebben betekend dat op dat moment in iedere brouwerij een thermometer te vinden was. Het doet echter vermoeden dat dit zeker bij de middelgrote en grotere bedrijven wel het geval zal zijn geweest. | ||
'''De saccharometer''' | '''De saccharometer''' | ||
| − | |||
De [[begrippenlijst#Saccharometer|saccharometer]] werd in de eerste helft van de achttiende eeuw ontwikkeld uit de al langer bekende hydrometer. Dit instrument gebruikte men om het soortelijk gewicht van vloeistoffen te meten. Een niet geheel betrouwbare versie werd rond 1750 door distillateurs toegepast om het alcoholgehalte van sterke drank te bepalen. Ook bij ambtenaren van de belasting was het instrument bekend. | De [[begrippenlijst#Saccharometer|saccharometer]] werd in de eerste helft van de achttiende eeuw ontwikkeld uit de al langer bekende hydrometer. Dit instrument gebruikte men om het soortelijk gewicht van vloeistoffen te meten. Een niet geheel betrouwbare versie werd rond 1750 door distillateurs toegepast om het alcoholgehalte van sterke drank te bepalen. Ook bij ambtenaren van de belasting was het instrument bekend. | ||
| Regel 35: | Regel 36: | ||
Vanwege de al vermelde onbetrouwbaarheid van de eerste saccharometers duurde het tot het eind achttiende begin negentiende eeuw voor het gebruik van de instrumenten vrij algemeen was bij de grotere brouwers in Groot-Brittannië. | Vanwege de al vermelde onbetrouwbaarheid van de eerste saccharometers duurde het tot het eind achttiende begin negentiende eeuw voor het gebruik van de instrumenten vrij algemeen was bij de grotere brouwers in Groot-Brittannië. | ||
| − | Ook over de toepassing van de saccharometer in de Nederlandse brouwerijen is weinig met zekerheid bekend. Mulder besprak enkele malen het gebruik van een verbeterde versie, die in de jaren veertig door de uit [[begrippenlijst#Bohemen|Bohemen]] afkomstige, maar in Duitsland werkende onderzoeker Balling was ontwikkeld. Hij gaf tevens een aantal resultaten van proeven maar vermeldde er wel bij dat die resultaten vanuit scheikundig oogpunt bezien niet altijd betrouwbaar waren. Behalve bij een beperkt aantal grote brouwerijen zal de toepassing van de saccharometer in de tweede helft van de negentiende eeuw zeker niet wijd verbreid zijn geweest in ons land | + | Ook over de toepassing van de saccharometer in de Nederlandse brouwerijen is weinig met zekerheid bekend. Mulder besprak enkele malen het gebruik van een verbeterde versie, die in de jaren veertig door de uit [[begrippenlijst#Bohemen|Bohemen]] afkomstige, maar in [[Beieren zet de toon|'''Duitsland''']] werkende onderzoeker Balling was ontwikkeld. Hij gaf tevens een aantal resultaten van proeven maar vermeldde er wel bij dat die resultaten vanuit scheikundig oogpunt bezien niet altijd betrouwbaar waren. Behalve bij een beperkt aantal grote brouwerijen zal de toepassing van de saccharometer in de tweede helft van de negentiende eeuw zeker niet wijd verbreid zijn geweest in ons land. |
| − | + | ||
| + | Een wel zeer duidelijk aanwijzing daarvoor is dat het blad De Bierbrouwer. Weekblad voor Mouters en Brouwers, een van de eerste in ons land gepubliceerde periodieken voor de brouwnijverheid, in zijn eerste afleveringen een uitgebreide handleiding en aanbeveling voor het gebruik van de saccharometer opnam.[[Noten TIN19-1-H6#6-38|<sup>[38]</sup>]] | ||
| + | Dit in Eindhoven uitgegeven blad, dat in juli 1895 begon te verschijnen, richtte zich op de kleine en middelgrote brouwerijen en hun personeel, die toen vooral in de zuidelijke provincies nog volop te vinden waren. | ||
'''Via Duitsland''' | '''Via Duitsland''' | ||
| − | |||
Het gebruik van de thermometer en de saccharometer is vrijwel zeker niet rechtstreeks uit Engeland naar ons land gekomen, maar via Duitsland. In de jaren dertig en veertig van de negentiende eeuw brachten vooral Beierse en Oostenrijkse brouwers enkele malen bezoeken aan [[Engeland als voorloper bij de temperatuurregeling|'''Groot-Brittannië''']], op dat moment de [[begrippenlijst#Bakermat|bakermat]] van de technologische vernieuwing in de biernijverheid. Na terugkeer introduceerden zij zaken als de toepassing van stoom en het gebruik van thermometer en saccharometer in hun bedrijven. Vanuit Zuid-Duitsland en Oostenrijk verspreidde deze kennis zich vervolgens geleidelijk over het continent. In Nederland is de kennisoverdracht waarschijnlijk in hoofdzaak verlopen via de vele Duitse brouwmeesters en brouwerijknechts die vanaf de jaren zestig en zeventig in ons land werkzaam waren. | Het gebruik van de thermometer en de saccharometer is vrijwel zeker niet rechtstreeks uit Engeland naar ons land gekomen, maar via Duitsland. In de jaren dertig en veertig van de negentiende eeuw brachten vooral Beierse en Oostenrijkse brouwers enkele malen bezoeken aan [[Engeland als voorloper bij de temperatuurregeling|'''Groot-Brittannië''']], op dat moment de [[begrippenlijst#Bakermat|bakermat]] van de technologische vernieuwing in de biernijverheid. Na terugkeer introduceerden zij zaken als de toepassing van stoom en het gebruik van thermometer en saccharometer in hun bedrijven. Vanuit Zuid-Duitsland en Oostenrijk verspreidde deze kennis zich vervolgens geleidelijk over het continent. In Nederland is de kennisoverdracht waarschijnlijk in hoofdzaak verlopen via de vele Duitse brouwmeesters en brouwerijknechts die vanaf de jaren zestig en zeventig in ons land werkzaam waren. | ||
| − | |||
| − | |||
'''Productiekosten verminderen''' | '''Productiekosten verminderen''' | ||
| + | De toepassing van de thermometer en de saccharometer betekende geen ingrijpende verandering in het brouwproces. Zij verbeterde slechts de mogelijkheid dit proces te beheersen en zodoende de productiekosten te verminderen.[[Noten TIN19-1-H6#6-35|<sup>[35]</sup>]] | ||
| − | + | [[Afbeelding:Pasteur_Koelen_en_fermenteren_mout.jpg|thumb|330px|right|Pasteur: koelen en [[Begrippenlijst#Ferment|fermenteren]] mout]] | |