Van ambacht naar industrie

In de tweede helft van de achttiende en de eerste helft van de negentiende eeuw was de biernijverheid in Nederland een bedrijfstak in verval. Zware belastingen, hoge graanprijzen, de daling van het levenspeil van de arbeidende klasse en de scherpe concurrentie van dranken als thee, koffie en cacao en later brandewijn en jenever waren er de oorzaak van dat bier geleidelijk aan zijn positie als volksdrank verloor. Met uitzondering van enkele in Amsterdam en Rotterdam gevestigde, grotere bedrijven was de brouwnijverheid dan ook rond 1850 nog een voor een belangrijk deel ambachtelijk werkende bedrijfstak, die bestond uit voornamelijk voor de lokale markt producerende bedrijfjes met een traditionele inrichting. Zelfs die wat grotere ondernemingen, die hun produkten voor een belangrijk deel in de koloniën afzetten, waren echter, zoals het Tijdschrift van de Maatschappij van Nijverheid in 1856 over de Rotterdamse brouwerijen schreef, 'zoowel wat inrichting als werkmethode betreft, hoewel behoorende tot de grootste van het land, zeer zeker achter tegen hetgeen in Duitschland en Engeland geschiedt. Zij kunnen de bieren welke daar vervaardigd worden niet ter zijde streven......'[[Noten H2#2-117|^[117]]] [[Afbeelding:TIN19_blz211.jpg|thumb|right|400px|De advertentiepagina van De Bierbrouwer]]

Aan het eind van de jaren vijftig en vooral in de loop van de jaren zestig en zeventig kwam een proces van innovatie in de Nederlandse brouwwereld op gang. In de eerste plaats ging het hierbij om de toepassing van stoomkracht en -warmte, waarbij enkele grotere bedrijven in de westelijke provincies het voortouw namen. Althans voor het westen fungeerden de brouwerijen in Groot-Brittannië hierbij waarschijnlijk als voorbeeld. Van groot belang bij deze ontwikkeling waren de daling van de steenkoolprijzen en het goedkoper worden van de stoommachines.

Bij de volgende belangrijke vernieuwingen - de toepassing van de ondergistende methode en de daarmee verbonden introductie van koelapparatuur - vond de kennisoverdracht duidelijk vanuit het oosten plaats. Zowel de wijze van werken, de machines en aanvankelijk een groot deel van het leidinggevende technisch personeel was uit Duitsland afkomstig.

De produktie van het laaggistende bier in ons land werd beïnvloed door enkele factoren. In de eerste plaats ontstond er bij de in omvang toenemend hogere en middenklassen een groeiende vraag naar het duurdere <Beijersche> bier. De in Nederland toegepaste wijze van accijnsheffing maakte het echter voor de brouwers vrijwel onmogelijk om op een met Duitsland concurrerende wijze ondergistend te brouwen. Pas na de (voorlopige) herziening van het belastingstelsel in 1867 werd het voor de Nederlandse brouwers lonend om 'Beijersch' bier te gaan produceren.

Opvallend voor de dynamiek van de vernieuwing was dat de biernijverheid in ons land er al betrekkelijk snel in slaagde om de uitvoer van bier de invoer te doen overtreffen, zoals de volgende tabel aantoont[[Noten H2#2-118|^[118]]]:  

[[Afbeelding:Tabel_6,6.jpg|thumb|left|340px]]

In het begin van deze eeuw tekende zich zo een tweedeling af tussen een twintigtal industrieel werkende grotere brouwerijen, die in het midden van de jaren twintig rond 85% van de binnenlandse produktie voor hun rekening namen, en de ongeveer 235 nog gedeeltelijk ambachtelijk werkende bedrijven, die de resterende 15% voor hun rekening namen.[[Noten H2#2-123|^[123]]]  Opmerkelijk is dat van de toenmalige zes leden tellende kopgroep van die twintig grotere brouwerijen, te weten Amstel, De Gekroonde Valk en Heineken in Amsterdam, d'Oranjeboom en Heineken in Rotterdam, de Haagse zhb en De Drie Hoefijzers in Breda, alleen Heineken nog zelfstandig bestaat. Enkele andere van dit zestal hebben zich al dan niet onder eigen merknaam als onderdeel van een groter concern weten te handhaven.