Voeding voor het volk: kwantiteit en kwaliteit
Van Techniek in Nederland
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| − | In de periode rond 1890 stond de voeding volop in de publieke belangstelling, met name de volksvoeding was een veelbesproken onderwerp. Al decennia lang was door artsen, economen en fabrikanten naar voren gebracht dat de volksklasse zich niet goed voedde, te veel jenever dronk en daardoor thuis noch in de fabriek aan de eisen van een arbeidzaam en geregeld leven kon voldoen. Nu gingen ook bredere groepen uit de burgerij de volksvoeding als probleem zien. Dat genoemde Bergsma de tentoonstelling van voedingsmiddelen aanprees door naar het gebrekkige volksvoedsel te verwijzen, was dan ook geen toeval. Bergsma wees op de noodzaak van verbreiding van kennis over voeding en daarin was hij de enige niet. Gegoede kringen namen in dezelfde periode initiatieven om de povere werkmansvoeding te verbeteren; ze organiseerden bijvoorbeeld demonstraties van kookleraressen voor dames, dienstboden en werkmansvrouwen en hun dochters. De demonstraties waren voorbodes van het huishoudonderwijs.(13)In 1887 opende sociaal hervormster Hélène Mercier in Amsterdam een Volks- en kinderkeuken, waar gezinnen voor de prijs van 7 cent tussen de middag voedzame maaltijden konden gebruiken. Op het menu stonden erwtensoep, kapucijners en één keer per week groente, aardappelen en stokvis.(14)Ook de Tweede Kamer onderkende het belang. Zo bevatte de in 1887 georganiseerde parlementaire enquête naar de arbeids- en levensomstandigheden van ‘de mindere man’ ook vragen naar de voedingssituatie. De eentonigheid en geringe voedingswaarde van arbeiderskost bleef nog jaren een telkens terugkerend punt op de politieke agenda. Sociaal betrokken artsen als J. Moquette (1907), B. Sajet en W. Polak (1916) onderwierpen budgetten voor voeding van (werkloze) arbeiders aan analyses, waarbij ze concludeerden dat het voedsel van de arbeiders te weinig gevarieerd was, tekorten vertoonde aan onontbeerlijke voedingsstoffen en te weinig calorieën bevatte.(15)Het probleem van bederf en vervalsing van voedsel waartegen in de negentiende eeuw al generaties hygiënisten in het geweer waren gekomen, was rond de eeuwwisseling nog onopgelost.(16) | + | In de periode rond 1890 stond de voeding volop in de publieke belangstelling, met name de volksvoeding was een veelbesproken onderwerp. Al decennia lang was door artsen, economen en fabrikanten naar voren gebracht dat de volksklasse zich niet goed voedde, te veel jenever dronk en daardoor thuis noch in de fabriek aan de eisen van een arbeidzaam en geregeld leven kon voldoen. Nu gingen ook bredere groepen uit de burgerij de volksvoeding als probleem zien. Dat genoemde Bergsma de tentoonstelling van voedingsmiddelen aanprees door naar het gebrekkige volksvoedsel te verwijzen, was dan ook geen toeval. Bergsma wees op de noodzaak van verbreiding van kennis over voeding en daarin was hij de enige niet. Gegoede kringen namen in dezelfde periode initiatieven om de povere werkmansvoeding te verbeteren; ze organiseerden bijvoorbeeld demonstraties van kookleraressen voor dames, dienstboden en werkmansvrouwen en hun dochters. De demonstraties waren voorbodes van het huishoudonderwijs.(13)In 1887 opende sociaal hervormster Hélène Mercier in Amsterdam een Volks- en kinderkeuken, waar gezinnen voor de prijs van 7 cent tussen de middag voedzame maaltijden konden gebruiken. [[Afbeelding:05_G357_V_1_13.JPG|thumb|left|310px|Deze schoolkinderen in Oldenzaal werden in 1929 door de franciscanessen bijgevoed.]]Op het menu stonden erwtensoep, kapucijners en één keer per week groente, aardappelen en stokvis.(14)Ook de Tweede Kamer onderkende het belang. Zo bevatte de in 1887 georganiseerde parlementaire enquête naar de arbeids- en levensomstandigheden van ‘de mindere man’ ook vragen naar de voedingssituatie. De eentonigheid en geringe voedingswaarde van arbeiderskost bleef nog jaren een telkens terugkerend punt op de politieke agenda. Sociaal betrokken artsen als J. Moquette (1907), B. Sajet en W. Polak (1916) onderwierpen budgetten voor voeding van (werkloze) arbeiders aan analyses, waarbij ze concludeerden dat het voedsel van de arbeiders te weinig gevarieerd was, tekorten vertoonde aan onontbeerlijke voedingsstoffen en te weinig calorieën bevatte.(15)Het probleem van bederf en vervalsing van voedsel waartegen in de negentiende eeuw al generaties hygiënisten in het geweer waren gekomen, was rond de eeuwwisseling nog onopgelost.(16) |
Het valt de huidige toeschouwer op dat deze debatten over het volk en zijn voeding [[begrippenlijst#Paradoxaal|paradoxaal]] genoeg pas op bredere schaal plaatsvonden nadat de kwantiteit en kwaliteit van de voedselconsumptie was verbeterd. Zo blijkt uit gegevens over uitgaven aan voeding van het Statistisch Instituut in 1891, dat Nederlanders aardappelen en brood (vaker tarwe dan rogge) aanvulden met boter, suiker, melk, een beetje groente en een doodenkele keer vlees. Volgens verschillende gegevens waren de gezinsuitgaven aan voeding tussen 1850 en 1890 geleidelijk gedaald van 70% tot 50% van de totale consumptieve bestedingen. Rond 1890 stegen in de lagere inkomensgroepen binnen de arbeidersklasse de uitgaven echter snel. Dit kan erop duiden dat de minst welvarende groepen tot dan toe onvoldoende voedsel hadden kunnen kopen en hun recente loonstijging nu daaraan besteedden.(17)Algemene uitspraken over kwantiteit en kwaliteit van de voedselconsumptie in dit tijdvak kunnen we evenwel niet gemakkelijk doen. De contrasten en variaties in eet- en leefstijlen tussen de sociale klassen, de regio’s en stad en platteland waren immers groot en veranderden langzaam en ongelijktijdig. De verschillen tussen kust- en landprovincies wat betreft grondsoorten, hierop te verbouwen gewassen, economische structuur, lonen, prijzen en kosten van levensonderhoud waren groot.(18)De grote variatie tussen gewesten hing, behalve met een scheve verdeling van inkomens, ook samen met de (vergeleken met elders in Europa) late industrialisering en het voortbestaan van het agrarisch-ambachtelijke karakter van de Nederlandse economie. Hierdoor was de voedselvoorziening sterk afhankelijk van wat de regio’s opbrachten, van de wisselende seizoenen en van het klimaat. Ook [[begrippenlijst#Fluctueren|fluctuerende]] prijzen op de graanmarkt zorgden voor onzekerheid. Groepen met geld konden altijd wel aan gevarieerd voedsel komen, degenen met een krappe beurs konden zich echter nauwelijks iets [[begrippenlijst#Permitteren| | Het valt de huidige toeschouwer op dat deze debatten over het volk en zijn voeding [[begrippenlijst#Paradoxaal|paradoxaal]] genoeg pas op bredere schaal plaatsvonden nadat de kwantiteit en kwaliteit van de voedselconsumptie was verbeterd. Zo blijkt uit gegevens over uitgaven aan voeding van het Statistisch Instituut in 1891, dat Nederlanders aardappelen en brood (vaker tarwe dan rogge) aanvulden met boter, suiker, melk, een beetje groente en een doodenkele keer vlees. Volgens verschillende gegevens waren de gezinsuitgaven aan voeding tussen 1850 en 1890 geleidelijk gedaald van 70% tot 50% van de totale consumptieve bestedingen. Rond 1890 stegen in de lagere inkomensgroepen binnen de arbeidersklasse de uitgaven echter snel. Dit kan erop duiden dat de minst welvarende groepen tot dan toe onvoldoende voedsel hadden kunnen kopen en hun recente loonstijging nu daaraan besteedden.(17)Algemene uitspraken over kwantiteit en kwaliteit van de voedselconsumptie in dit tijdvak kunnen we evenwel niet gemakkelijk doen. De contrasten en variaties in eet- en leefstijlen tussen de sociale klassen, de regio’s en stad en platteland waren immers groot en veranderden langzaam en ongelijktijdig. De verschillen tussen kust- en landprovincies wat betreft grondsoorten, hierop te verbouwen gewassen, economische structuur, lonen, prijzen en kosten van levensonderhoud waren groot.(18)De grote variatie tussen gewesten hing, behalve met een scheve verdeling van inkomens, ook samen met de (vergeleken met elders in Europa) late industrialisering en het voortbestaan van het agrarisch-ambachtelijke karakter van de Nederlandse economie. Hierdoor was de voedselvoorziening sterk afhankelijk van wat de regio’s opbrachten, van de wisselende seizoenen en van het klimaat. Ook [[begrippenlijst#Fluctueren|fluctuerende]] prijzen op de graanmarkt zorgden voor onzekerheid. Groepen met geld konden altijd wel aan gevarieerd voedsel komen, degenen met een krappe beurs konden zich echter nauwelijks iets [[begrippenlijst#Permitteren| | ||
permitteren]]. | permitteren]]. | ||