Noten TIN20-3-H2
Van Techniek in Nederland
| Regel 26: | Regel 26: | ||
*<div id=2-60>[60] In 1925 kwamen automatische wikkelmachines beschikbaar voor het verpakken, maar het productieproces als geheel was tot de vinding van de votator in 1938 semi-continu: Schouten, Plantaardige olie- en margarine-industrie; Van Stuijvenberg, Honderd jaar margarine, 76-128.</div> | *<div id=2-60>[60] In 1925 kwamen automatische wikkelmachines beschikbaar voor het verpakken, maar het productieproces als geheel was tot de vinding van de votator in 1938 semi-continu: Schouten, Plantaardige olie- en margarine-industrie; Van Stuijvenberg, Honderd jaar margarine, 76-128.</div> | ||
*<div id=2-61>[61] Van het varken wordt 60% niet gegeten.</div> | *<div id=2-61>[61] Van het varken wordt 60% niet gegeten.</div> | ||
| − | *<div id=2-62>[62] Dit hield verband met het verbod op invoer van vee door Engeland en Duitsland, ingesteld vanwege de veepest. Zie J.D. Brinksma, Slachterijen, vleeswarenindustrie en visverwerkingsinrichtingen (Zeist 1994), 7-9 | + | *<div id=2-62>[62] Dit hield verband met het verbod op invoer van vee door Engeland en Duitsland, ingesteld vanwege de veepest. Zie J.D. Brinksma, Slachterijen, vleeswarenindustrie en visverwerkingsinrichtingen (Zeist 1994), 7-9. Informatie over de opkomst van exportslachterijen is mede ontleend aan P.A. Koolmees, Symbolen van openbare hygiëne. Gemeentelijke slachthuizen in Nederland 1795-1946 (Rotterdam 1997) 136-144 en M. Schrover, '"Gij zult het bokje niet koken in de melk zijner moeder". Joodse ondernemers in de voedings- en genotmiddelenindustrie' in H. Berg, Th. Wijsenbeek en E. Fischer eds., Venter fabriqueur, fabrikant. Joodse ondernemers en ondernemingen in Nederland 1796-1940 (Amsterdam 1994) 160-190.</div> |
*<div id=2-63>[63] J. Jobse-van Putten, Van pekelvat tot diepvrieskist, Amsterdam 1989, 51-53.</div> | *<div id=2-63>[63] J. Jobse-van Putten, Van pekelvat tot diepvrieskist, Amsterdam 1989, 51-53.</div> | ||
*<div id=2-64>[64] J.D. Brinksma, Slachterijen, vleeswarenindustrie en visverwerkingsinrichtingen, 19-31; het Franse systeem kende meerdere, het Duitse een centrale slachtruimte, waardoor de vleeskeuring vergemakkelijkt werd.</div> | *<div id=2-64>[64] J.D. Brinksma, Slachterijen, vleeswarenindustrie en visverwerkingsinrichtingen, 19-31; het Franse systeem kende meerdere, het Duitse een centrale slachtruimte, waardoor de vleeskeuring vergemakkelijkt werd.</div> | ||
| − | *<div id=2-65>[65] De productie van de Hollandsche Conservenfabriek te Alblasserdam steeg van 160.000 liter in 1892 tot 710.000 liter in 1900. Dit betrof niet alleen groenten, maar ook vlees, vis, soep en complete maaltijden. E. van Gendt, ‘Verduurzamen van levensmiddelen’,</div> | + | *<div id=2-65>[65] De productie van de Hollandsche Conservenfabriek te Alblasserdam steeg van 160.000 liter in 1892 tot 710.000 liter in 1900. Dit betrof niet alleen groenten, maar ook vlees, vis, soep en complete maaltijden. E. van Gendt, ‘Verduurzamen van levensmiddelen’, Eigen Haard (1901) 516-520.</div> |
*<div id=2-66>[66] H. Baudet, Een vertrouwde wereld. 100 jaar innovatie in Nederland (Amsterdam 1986), 104-108.</div> | *<div id=2-66>[66] H. Baudet, Een vertrouwde wereld. 100 jaar innovatie in Nederland (Amsterdam 1986), 104-108.</div> | ||
*<div id=2-67>[67] J.J.A.M. Gorisse, ‘Van confiture tot jam – van keukenwerk naar fabrieksprodukt 1750-1950’, Industriële archeologie 9 (1989), 2-21.</div> | *<div id=2-67>[67] J.J.A.M. Gorisse, ‘Van confiture tot jam – van keukenwerk naar fabrieksprodukt 1750-1950’, Industriële archeologie 9 (1989), 2-21.</div> | ||
*<div id=2-68>[68] ‘De fabriek van levensmiddelen “Westenburch” ’, Tijdschrift voor Handel en Nijverheid (1897), 499-504.</div> | *<div id=2-68>[68] ‘De fabriek van levensmiddelen “Westenburch” ’, Tijdschrift voor Handel en Nijverheid (1897), 499-504.</div> | ||
*<div id=2-69>[69] Nederlandsch Weekblad voor Zuivelbereiding, 1 (1895) 1.</div> | *<div id=2-69>[69] Nederlandsch Weekblad voor Zuivelbereiding, 1 (1895) 1.</div> | ||
| − | *<div id=2-70>[70] De oprichting van de vele vakbladen, gericht op de verschillende takken van voedingsmiddelenproductie, begin twintigste eeuw behoorde, net als de oprichting van beroepsverenigingen en de uitbreiding van opleidingen, tot de processen van | + | *<div id=2-70>[70] De oprichting van de vele vakbladen, gericht op de verschillende takken van voedingsmiddelenproductie, begin twintigste eeuw behoorde, net als de oprichting van beroepsverenigingen en de uitbreiding van opleidingen, tot de processen van professionalisering en institutionalisering van wwel de branches als de onderscheiden zuivere en toegepaste wetenschappen. Uitgeverij C. Misset in Doetinchem vervulde daarin een belangrijke rol, net als de Nederlandse Chemische Vereniging, opgericht in 1903. Zie K.E. Sluyterman, 'De drukkerij-uitgeverij Misset en de opkomst van de vakbladen, 1900-1940', Jaarboek voor de geschiedenis van bedrijf en techniek, (1986) deel 3, 205-229. In de genoemde vereniging waren chemici, bacteriologen, apothekers en soms botanici vertegenwoordigd die hun analyses richtten op voeding.</div> |
*<div id=2-71>[71] H.A. Leniger, Schets van de voedingsmiddelenindustrie: verleden, heden, toekomst (Wageningen 1980) 3.</div> | *<div id=2-71>[71] H.A. Leniger, Schets van de voedingsmiddelenindustrie: verleden, heden, toekomst (Wageningen 1980) 3.</div> | ||
*<div id=2-72>[72] Zo stelde de Nederlandse overheid pas in 1922 de melkpasteurisatie verplicht.</div> | *<div id=2-72>[72] Zo stelde de Nederlandse overheid pas in 1922 de melkpasteurisatie verplicht.</div> | ||
*<div id=2-73>[73] Weekblad voor de zuivelbereiding en veeteelt. 1 (1895) 1.</div> | *<div id=2-73>[73] Weekblad voor de zuivelbereiding en veeteelt. 1 (1895) 1.</div> | ||
| − | *<div id=2-74>[74] G. Minderhoud, De Nederlandse landbouw (Haarlem 1962), 184-192: de nieuwe (vaak coöperatieve) organisaties van boeren en tuinders vormden een basis voor de spreiding van kennis via cursussen van lager, middelbaar en hoger niveau, tentoonstellingen en | + | *<div id=2-74>[74] G. Minderhoud, De Nederlandse landbouw (Haarlem 1962), 184-192: de nieuwe (vaak coöperatieve) organisaties van boeren en tuinders vormden een basis voor de spreiding van kennis via cursussen van lager, middelbaar en hoger niveau, tentoonstellingen en andere manifestaties.</div> |
| − | *<div id=2-75>[75] Dit proefstation had in 1917 de beschikking over een proefboerderij en een scheikundige, een bacteriologische en een fysiologische afdeling, maar door voortdurend geldgebrek moest uitgebreider fundamenteel onderzoek naar bereidingstechnieken wachten tot | + | *<div id=2-75>[75] Dit proefstation had in 1917 de beschikking over een proefboerderij en een scheikundige, een bacteriologische en een fysiologische afdeling, maar door voortdurend geldgebrek moest uitgebreider fundamenteel onderzoek naar bereidingstechnieken wachten tot de oprichting van het Nederlands Instituut voor Zuivelonderzoek in 1948. Zie J. van der Haar (m.m.v. M.E. de Ruiter), De geschiedenis van de Landbouwuniversiteit Wageningen, deel 1: Van School naar Hogeschool 1873-1945 (Wageningen 1993) 124.</div> |
*<div id=2-76>[76] Deze werd veel later gevolgd door een vergelijkbare opleiding in ‘s Hertogenbosch (1947).</div> | *<div id=2-76>[76] Deze werd veel later gevolgd door een vergelijkbare opleiding in ‘s Hertogenbosch (1947).</div> | ||
| − | *<div id=2-77>[77] Zie H.W. Lintsen, M.C.S. Bakker, ‘Meel’ en H. Schippers, ‘Bier’, in: H.W. Lintsen e.a. (red.), Geschiedenis van de Techniek in Nederland (Zutphen 1992), 71-102 en 171-214. Heineken besloot in 1885 een laboratorium in te richten voor onderzoek naar zuivere</div> | + | *<div id=2-77>[77] Zie H.W. Lintsen, M.C.S. Bakker, ‘Meel’ en H. Schippers, ‘Bier’, in: H.W. Lintsen e.a. (red.), Geschiedenis van de Techniek in Nederland (Zutphen 1992), 71-102 en 171-214. Heineken besloot in 1885 een laboratorium in te richten voor onderzoek naar zuivere gist; Lintsen e.a. Techniek in Nederland. aldaar 205-209.</div> |
*<div id=2-78>[78] Voor een overzicht zie I. Vledder, E. Houwaart en E. Homburg, ‘Particuliere laboratoria in Nederland. Deel I: opkomst en bloei 1865-1914’, NEHA Jaarboek voor economische, bedrijfs- en techniekgeschiedenis, 62 (1999), 249-290.</div> | *<div id=2-78>[78] Voor een overzicht zie I. Vledder, E. Houwaart en E. Homburg, ‘Particuliere laboratoria in Nederland. Deel I: opkomst en bloei 1865-1914’, NEHA Jaarboek voor economische, bedrijfs- en techniekgeschiedenis, 62 (1999), 249-290.</div> | ||
*<div id=2-79>[79] J. van der Haar, De geschiedenis van de Landbouwuniversiteit Wageningen, 78-146.</div> | *<div id=2-79>[79] J. van der Haar, De geschiedenis van de Landbouwuniversiteit Wageningen, 78-146.</div> | ||
*<div id=2-80>[80] Over van Hamel Roos, zie Vledder, Homburg en Houwaart, ‘Particuliere Laboratoria’, 275. </div> | *<div id=2-80>[80] Over van Hamel Roos, zie Vledder, Homburg en Houwaart, ‘Particuliere Laboratoria’, 275. </div> | ||
| − | *<div id=2-81>[81] In het Jubileumnummer van het Chemisch Weekblad in 1928 (jg. 25, 19 juli) blikten bekende figuren binnen de NCV terug op deze eerste 25 jaar. Onder hen waren F.C. Waller, erelid en oud-directeur van de Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek en J.F. van Oss,</div> | + | *<div id=2-81>[81] In het Jubileumnummer van het Chemisch Weekblad in 1928 (jg. 25, 19 juli) blikten bekende figuren binnen de NCV terug op deze eerste 25 jaar. Onder hen waren F.C. Waller, erelid en oud-directeur van de Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek en J.F. van Oss, inspecteur van de Keuringsdienst van Waren in Amsterdam en auteur van het lijvige en dikwijls herdrukte handboek Warenkennis en Technologie (Amsterdam 1927, 517-838, 3e druk). Van Oss werd later betrokken bij de oprichting van het farmaceutisch bedrijf Organon in Oss in 1923, samen met Ernst Laqueur, hoogleraar in Amsterdam, en op initiatief van vleesfabrikant Saal van Zwanenberg. Zie M. Tausk, Organon. Geschiedenis van een bijzondere onderneming (Nijmegen 1978) 9-23.</div> |
*<div id=2-82>[82] Zie voor andere waarden R.H. Saltet, Voordrachten over Gezondheidsleer (Haarlem 1913), 333.</div> | *<div id=2-82>[82] Zie voor andere waarden R.H. Saltet, Voordrachten over Gezondheidsleer (Haarlem 1913), 333.</div> | ||
| − | *<div id=2-83>[83] Het boek werd keer op keer herdrukt en uitgebreid. Opvallend is het belang dat hierin, naast de voedzaamheid van spijzen, aan de smakelijkheid van de bereiding voor eetlust en spijsvertering wordt gehecht. Tevens is bijzonder veel plaats ingeruimd voor | + | *<div id=2-83>[83] Het boek werd keer op keer herdrukt en uitgebreid. Opvallend is het belang dat hierin, naast de voedzaamheid van spijzen, aan de smakelijkheid van de bereiding voor eetlust en spijsvertering wordt gehecht. Tevens is bijzonder veel plaats ingeruimd voor het vegetarisme, in Nederland in 1894 georganiseerd in de Vegetariërsbond. Zie F.A. Steensma, Voedingsleer. Populaire voordrachten over voeding en stofwisseling van den mensch (Amsterdam 1909). Onze voedingsmiddelen (1896, 2e druk) van de arts dr. A.J.C. Snijders was een ander bekend boekje. Het handelde over voedingswaarde en de verbetering daarvan door koken, braden, stoven enzovoort en is veel gebruikt door docenten van het huishoudonderwijs. Snijders schreef ook 'Voedingskwesties', over de beginselen van de voedingsleer, in het tijdschrift De Natuur (1917) 206-211, 226-233.</div> |
*<div id=2-84>[84] A. de Knecht-van Eekelen, Naar een rationele zuigelingenvoeding. Voedingsleer en kindergeneeskunde in Nederland 1840-1914 (Nijmegen 1984), 167.</div> | *<div id=2-84>[84] A. de Knecht-van Eekelen, Naar een rationele zuigelingenvoeding. Voedingsleer en kindergeneeskunde in Nederland 1840-1914 (Nijmegen 1984), 167.</div> | ||
*<div id=2-85>[85] H. Kamminga and A. Cunningham (eds.), The Science and Culture of Nutrition, 1840-1940 (Amsterdam/Atlanta 1995).</div> | *<div id=2-85>[85] H. Kamminga and A. Cunningham (eds.), The Science and Culture of Nutrition, 1840-1940 (Amsterdam/Atlanta 1995).</div> | ||
| − | *<div id=2-86>[86] I.J. Brugmans, Paardenkracht en mensenmacht. Sociaal-economische geschiedenis van Nederland 1795-1940 (Leiden/Den Haag 1983), 449-451; H.W. von der Dunk, ‘Nederland ten tijde van de Eerste Wereldoorlog’, in Algemene Geschiedenis der Nederlanden (Bussum | + | *<div id=2-86>[86] I.J. Brugmans, Paardenkracht en mensenmacht. Sociaal-economische geschiedenis van Nederland 1795-1940 (Leiden/Den Haag 1983), 449-451; H.W. von der Dunk, ‘Nederland ten tijde van de Eerste Wereldoorlog’, in Algemene Geschiedenis der Nederlanden (Bussum 1979) deel 14, 48-49.</div> |
*<div id=2-87>[87] T. Langenhuyzen, Een eeuw coöperatieve veehandel en vleesverwerking: ENCEBE Boxtel in historisch perspectief (Boxtel 1989), 24.</div> | *<div id=2-87>[87] T. Langenhuyzen, Een eeuw coöperatieve veehandel en vleesverwerking: ENCEBE Boxtel in historisch perspectief (Boxtel 1989), 24.</div> | ||
*<div id=2-88>[88] I. Kuijpers, Een stille revolutie. De Nederlandse arbeidersbeweging en de overheid 1914-1920 (Utrecht 1996), 92.</div> | *<div id=2-88>[88] I. Kuijpers, Een stille revolutie. De Nederlandse arbeidersbeweging en de overheid 1914-1920 (Utrecht 1996), 92.</div> | ||
| Regel 56: | Regel 56: | ||
*<div id=2-90>[90] A. H. van Otterloo, ‘Voedzaam, smakelijk en gezond. Kookleraressen en pogingen tot verbetering van eetgewoonten tussen 1880 en 1940’, Sociologisch Tijdschrift 12 (1985), 495-543.</div> | *<div id=2-90>[90] A. H. van Otterloo, ‘Voedzaam, smakelijk en gezond. Kookleraressen en pogingen tot verbetering van eetgewoonten tussen 1880 en 1940’, Sociologisch Tijdschrift 12 (1985), 495-543.</div> | ||
*<div id=2-91>[91] Sajet en Polak, Eene voedingsenquete in den mobilisatietijd, 51; R.B.M. Rigter, Met raad en daad. De geschiedenis van de gezondheidsraad 1902-1985 (Rotterdam 1992), 67-69.</div> | *<div id=2-91>[91] Sajet en Polak, Eene voedingsenquete in den mobilisatietijd, 51; R.B.M. Rigter, Met raad en daad. De geschiedenis van de gezondheidsraad 1902-1985 (Rotterdam 1992), 67-69.</div> | ||
| − | *<div id=2-92>[92] Deze onregelmatigheden rond basisvoedsel en de falende regeringspolitiek waren uiteraard koren op de molen van de arbeidersbeweging; C. Smit, Nederland in de Eerste Wereldoorlog,1899-1919 (Groningen 1973) dl. 3, 44; Kuijpers, Een stille revolutie, 206-217</div> | + | *<div id=2-92>[92] Deze onregelmatigheden rond basisvoedsel en de falende regeringspolitiek waren uiteraard koren op de molen van de arbeidersbeweging; C. Smit, Nederland in de Eerste Wereldoorlog,1899-1919 (Groningen 1973) dl. 3, 44; Kuijpers, Een stille revolutie, 206-217.</div> |
*<div id=2-93>[93] Jobse-van Putten, Eenvoudig maar voedzaam, 313-314.</div> | *<div id=2-93>[93] Jobse-van Putten, Eenvoudig maar voedzaam, 313-314.</div> | ||
| − | *<div id=2-94>[94] Brugmans, Paardenkracht en mensenmacht, 444-445 wijst erop dat nu er niets meer uit het buitenland kon komen, de Nederlandse nijverheid inzake de productiefactoren grondstoffen, kapitaalgoederen en kennis, op zichzelf was aangewezen, hetgeen een | + | *<div id=2-94>[94] Brugmans, Paardenkracht en mensenmacht, 444-445, wijst erop dat nu er niets meer uit het buitenland kon komen, de Nederlandse nijverheid inzake de productiefactoren grondstoffen, kapitaalgoederen en kennis, op zichzelf was aangewezen, hetgeen een stimulerende invloed had op nieuwe nijverheid en verdere verwetenschappelijking.</div> |
*<div id=2-95>[95] K. Tjepkema, Dat is ’t Kondensfabriek. Een halve eeuw coöperatieve condensindustrie in Friesland (Amsterdam 1963), 82-88.</div> | *<div id=2-95>[95] K. Tjepkema, Dat is ’t Kondensfabriek. Een halve eeuw coöperatieve condensindustrie in Friesland (Amsterdam 1963), 82-88.</div> | ||
*<div id=2-96>[96] Hogema en Van der Padt, Ruytermeisjes en Verkadevrouwen, 10-49.</div> | *<div id=2-96>[96] Hogema en Van der Padt, Ruytermeisjes en Verkadevrouwen, 10-49.</div> | ||
| − | *<div id=2-97>[97] Sj. De Vries, Waar of niet. 51 jaar Warenwet 1919-1969 (’s Gravenhage 1969)</div> | + | *<div id=2-97>[97] Sj. De Vries, Waar of niet. 51 jaar Warenwet 1919-1969 (’s Gravenhage 1969).</div> |
*<div id=2-98>[98] W.Sturm, Het toezicht op onze levensmiddelen, Voeding 2 (1940/41) 186-196.</div> | *<div id=2-98>[98] W.Sturm, Het toezicht op onze levensmiddelen, Voeding 2 (1940/41) 186-196.</div> | ||
*<div id=2-99>[99] J.F. Reith, Iets over conserveermiddelen in eet- en drinkwaren, Voeding 2 (1941) 197-204; J.A. Geluk, Zuivelcoöperaties in Nederland (‘s Gravenhage 1967) 41.</div> | *<div id=2-99>[99] J.F. Reith, Iets over conserveermiddelen in eet- en drinkwaren, Voeding 2 (1941) 197-204; J.A. Geluk, Zuivelcoöperaties in Nederland (‘s Gravenhage 1967) 41.</div> | ||