De Boterwet van 1889
Van Techniek in Nederland
| Regel 2: | Regel 2: | ||
| − | De verbetering van de kunstboterkwaliteit viel ongeveer samen met de hoge prijzen voor echte boter op de Engelse markt. In de jaren zeventig was er in de verschillende landen vanuit zuivelkringen hoegenaamd geen aandacht besteed aan het kunstproduct, dat men in zijn eigen | + | De verbetering van de kunstboterkwaliteit viel ongeveer samen met de hoge prijzen voor echte boter op de Engelse markt. In de jaren zeventig was er in de verschillende landen vanuit zuivelkringen hoegenaamd geen aandacht besteed aan het kunstproduct, dat men in zijn eigen markt[[Begrippenlijst#Segment|segment]] gerust bestaansrecht gunde.[[Noten TIN19-1-H5#5-74|<sup>[74]</sup>]] |
| + | De goedkope [[Het fabricageproces van oleomargarine|'''oleo''']] werd echter de basis voor mengpraktijken die het onderscheid tussen mindere botersoorten en [[De uitvinding van een nieuwe voedingsvet|'''kunstboter''']] deden vervagen. | ||
| − | Het was dan ook niet vreemd dat het succes van dergelijke kunstboter een reactie van de zijde van de natuurboter producenten teweegbracht. Toen rond 1880 het aantal kunstboterfabrieken binnen zeer korte tijd explosief steeg, organiseerde de gealarmeerde zuivelindustrie een [[Een nieuwe koeltechniek een nieuw | + | Het was dan ook niet vreemd dat het succes van dergelijke kunstboter een reactie van de zijde van de natuurboter producenten teweegbracht. Toen rond 1880 het aantal kunstboterfabrieken binnen zeer korte tijd explosief steeg, organiseerde de gealarmeerde zuivelindustrie een [[Een nieuwe koeltechniek een nieuw produkt|'''breed verzet''']]. De strijd tussen boter en kunstboter werd uitgevochten in dagbladen, tijdschriften en brochures. |
Het startsein voor de [[begrippenlijst#Polemiek|polemiek]], die de gehele jaren tachtig zou voortduren, was een rapport uit 1881 van de Utrechtse afdeling van de Vereeniging tot Bevordering van Fabrieks- en Handwerksnijverheid in Nederland. Hierin stelden drie leden de vraag: | Het startsein voor de [[begrippenlijst#Polemiek|polemiek]], die de gehele jaren tachtig zou voortduren, was een rapport uit 1881 van de Utrechtse afdeling van de Vereeniging tot Bevordering van Fabrieks- en Handwerksnijverheid in Nederland. Hierin stelden drie leden de vraag: | ||
| Regel 13: | Regel 14: | ||
Dat de verontrusting bij leden van de Vereeniging niet op een willekeurig tijdstip plaatsgreep blijkt wel uit het volgende citaat. | Dat de verontrusting bij leden van de Vereeniging niet op een willekeurig tijdstip plaatsgreep blijkt wel uit het volgende citaat. | ||
| − | '' 'Wat hier speciaal het artikel kunstboter betreft, zoo is, bij de enorme konkurrentie, welke het ruim 125 tal fabrieken (wier vermeerdering nog niet ophoudt) elkander nu reeds aandoet, het ten hoogste twijfelachtig of niet het surrogaat product kunstboter door vele fabrikanten met stoffen en ingrediënten wordt vermengd, die zeer zeker geen gunstigen invloed op de gezondheid kunnen uitoefenen'.''[[Noten TIN19-1-H5#5-76|<sup>[76]</sup>]] | + | '' 'Wat hier speciaal het artikel kunstboter betreft, zoo is, bij de enorme konkurrentie, welke het ruim 125 tal fabrieken (wier vermeerdering nog niet ophoudt) elkander nu reeds aandoet, het ten hoogste twijfelachtig of niet het [[Begrippenlijst#Surrogaat|surrogaat]] product kunstboter door vele fabrikanten met stoffen en ingrediënten wordt vermengd, die zeer zeker geen gunstigen invloed op de gezondheid kunnen uitoefenen'.''[[Noten TIN19-1-H5#5-76|<sup>[76]</sup>]] |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| + | Zo weinig ingenomen was men blijkbaar met de steeds uitdijende industrie, dat het werkelijke aantal van rond de zeventig fabrieken bijna verdubbelde. | ||
| + | [[Afbeelding:TIN19_blz161.jpg|thumb|right|370px|Kneedafdeling: hier wordt de [[Begrippenlijst#Emulsie|emulsie]] gekneed tussen ronddraaiende walsen, waardoor het product een gelijkmatige structuur krijgt]] | ||
| Regel 23: | Regel 23: | ||
| − | Het rapport lokte een reactie uit van de [[de prijs van margarine|'''Haagse kunstboterfabrikant dr. J. Mouton''']], die zich in de daaropvolgende jaren zou opwerpen als de integere pleitbezorger van de nieuwe industrie. In 1881 verscheen van zijn hand een brochure (in die tijd bij uitstek het voertuig voor polemiek), waarin hij de aantijgingen uit het rapport probeerde te pareren. De beschuldiging dat de kunstboter schadelijk zou zijn voor de gezondheid, wist hij vrij gemakkelijk te weerleggen, aangezien die alleen gebaseerd bleek te zijn op vage geruchten uit de Verenigde Staten. | + | Het rapport lokte een reactie uit van de [[de prijs van margarine|'''Haagse kunstboterfabrikant dr. J. Mouton''']], die zich in de daaropvolgende jaren zou opwerpen als de integere pleitbezorger van de nieuwe industrie. In 1881 verscheen van zijn hand een brochure (in die tijd bij uitstek het voertuig voor polemiek), waarin hij de aantijgingen uit het rapport probeerde te [[Begrippenlijst#Pareren|pareren]]. De beschuldiging dat de kunstboter schadelijk zou zijn voor de gezondheid, wist hij vrij gemakkelijk te weerleggen, aangezien die alleen gebaseerd bleek te zijn op vage geruchten uit de Verenigde Staten. |
In zijn opvatting dat margarineboter - deze term prefereerde hij - een gezond en voedzaam artikel was, werd Mouton gesteund door natuurkundig onderzoek. Wetenschappers van naam als prof. D. Grothe en prof. A. Mayer lieten artikelen verschijnen waarin zij de fabricage en samenstelling van het product analyseerden. Hun conclusie was dat goede margarineboter weinig voor [[Zuivelfabrieken in Noord Nederland|'''natuurboter''']] hoefde onder te doen, dat het in smaak wel achterbleef, maar in voedzaamheid en verteerbaarheid (een teer punt) ongeveer gelijk stond. | In zijn opvatting dat margarineboter - deze term prefereerde hij - een gezond en voedzaam artikel was, werd Mouton gesteund door natuurkundig onderzoek. Wetenschappers van naam als prof. D. Grothe en prof. A. Mayer lieten artikelen verschijnen waarin zij de fabricage en samenstelling van het product analyseerden. Hun conclusie was dat goede margarineboter weinig voor [[Zuivelfabrieken in Noord Nederland|'''natuurboter''']] hoefde onder te doen, dat het in smaak wel achterbleef, maar in voedzaamheid en verteerbaarheid (een teer punt) ongeveer gelijk stond. | ||
| − | |||
| − | |||
'''Kunstboter schadelijk of zelfs levensbedreigend?''' | '''Kunstboter schadelijk of zelfs levensbedreigend?''' | ||
| − | + | Er lopen in de [[begrippenlijst#Polemiek|polemiek]] tot omstreeks 1885 twee discussies door elkaar: de ene betrof de veronderstelde schadelijkheid van het product kunstboter en de andere was de vermeende 'knoeierij' in de handel, dus het verkopen van surrogaat als echte boter. Net toen in Nederland de eerste discussie uitgewoed leek en in wetenschappelijke kring een aantal vooroordelen tegen de kunstboter terzijde waren gelegd, stak er opnieuw een storm van protest op. Dit verzet vond alweer zijn oorsprong in de Verenigde Staten en weer was Mouton present om de aanvallen af te slaan, die volgens hem en zijn medefabrikanten onterecht en belachelijk waren. | |
| − | Er lopen in de [[begrippenlijst#Polemiek|polemiek]] tot omstreeks 1885 twee discussies door elkaar: de ene betrof de veronderstelde schadelijkheid van het product kunstboter en de andere was de vermeende | + | |
Aanleiding voor de commotie was een rapport van een senaatscommissie van de staat New York uit 1884, die na onderzoek tot zeer vérstrekkende conclusies kwam: | Aanleiding voor de commotie was een rapport van een senaatscommissie van de staat New York uit 1884, die na onderzoek tot zeer vérstrekkende conclusies kwam: | ||
| − | '' ' | + | '' 'De commissie is van oordeel, dat het vermeerderd aantal sterfgevallen in de Vereenigde Staten voor een deel te wijten is aan de slechte grondstoffen, die voor de kunstboter worden gebezigd, en dat geheel verbieden der fabrikatie van oleomargarine het eenige middel ter verbetering is.' ''[[Noten TIN19-1-H5#5-77|<sup>[77]</sup>]] |
Naar aanleiding van dit rapport en de enquête die eraan ten grondslag lag, werd in New York een wet aangenomen, de Act to prevent deception in sales of dairy products. In artikel 6 van deze wet was het verbod opgenomen om uit margarine achtige stoffen een artikel te bereiden, dat bestemd is om boter of kaas te vervangen. Voor de enquêtecommissie hadden verschillende personen verklaringen afgelegd over de vermeende schadelijkheid van kunstboter en oleomargarine en het gebruik van giftige stoffen. | Naar aanleiding van dit rapport en de enquête die eraan ten grondslag lag, werd in New York een wet aangenomen, de Act to prevent deception in sales of dairy products. In artikel 6 van deze wet was het verbod opgenomen om uit margarine achtige stoffen een artikel te bereiden, dat bestemd is om boter of kaas te vervangen. Voor de enquêtecommissie hadden verschillende personen verklaringen afgelegd over de vermeende schadelijkheid van kunstboter en oleomargarine en het gebruik van giftige stoffen. | ||
| Regel 56: | Regel 53: | ||
Jurgens lobbyde ook door hooggeplaatste Engelsen uit te nodigen in zijn fabriek in Oss, opdat ze er met eigen ogen van overtuigd konden raken dat de vooroordelen ongegrond waren. | Jurgens lobbyde ook door hooggeplaatste Engelsen uit te nodigen in zijn fabriek in Oss, opdat ze er met eigen ogen van overtuigd konden raken dat de vooroordelen ongegrond waren. | ||
| − | |||
| − | |||
'''Ongrondwettig''' | '''Ongrondwettig''' | ||
| − | |||
Toch was er voor de Nederlandse fabrikanten weinig reden om zich grote zorgen te maken. De Engelse parlementariërs, traditioneel gekant tegen elke vorm van protectie in handel en industrie, voelden er weinig voor de eenzijdige Amerikaanse wet over te nemen. Ook in Amerika zelf was verzet gerezen en in juni 1885 werd de wet door het hooggerechtshof ongrondwettig verklaard. Er kwamen echter andere ingrijpende bepalingen voor in de plaats. | Toch was er voor de Nederlandse fabrikanten weinig reden om zich grote zorgen te maken. De Engelse parlementariërs, traditioneel gekant tegen elke vorm van protectie in handel en industrie, voelden er weinig voor de eenzijdige Amerikaanse wet over te nemen. Ook in Amerika zelf was verzet gerezen en in juni 1885 werd de wet door het hooggerechtshof ongrondwettig verklaard. Er kwamen echter andere ingrijpende bepalingen voor in de plaats. | ||