Korenmolenaar als beroep
Van Techniek in Nederland
| Regel 3: | Regel 3: | ||
| − | Het malen van graan was een ambachtelijke activiteit. Het vereiste vaardigheden die de korenmolenaar | + | Het malen van graan was een ambachtelijke activiteit. Het vereiste vaardigheden die de korenmolenaar verwierf door jarenlange oefening in de praktijk. In vele gevallen ging het bedrijf over op de zoon van de molenaar, die tevens als leermeester optrad. Nederland kende talrijke geslachten waarin het ambacht van korenmolenaar werd voortgezet, soms tot ver in de twintigste eeuw. De molen was gepacht of eigen bezit, eventueel samen met een compagnon. Het bedrijf was een typisch kleinbedrijf. De molenaar werd bijgestaan door één of enkele knechts. Stond hij er alleen voor, dan werkte zijn vrouw mee. |
| Regel 9: | Regel 9: | ||
| − | Handleidingen met precieze aanduidingen van technische details van molens en werktuigen, met richtlijnen omtrent maalsnelheid, temperatuur en verschillende meelkwaliteiten bestonden niet in Nederland, in tegenstelling tot veel andere landen.[[Noten TIN19-1-H3#3-10|<sup>[10]</sup>]] De overdracht van de nodige kennis op de nieuweling in het vak vond in de praktijk plaats. | + | Handleidingen met precieze aanduidingen van technische details van molens en werktuigen, met richtlijnen omtrent maalsnelheid, temperatuur en verschillende meelkwaliteiten bestonden niet in Nederland, in tegenstelling tot veel andere landen.[[Noten TIN19-1-H3#3-10|<sup>[10]</sup>]] |
| + | De overdracht van de nodige kennis op de nieuweling in het vak vond in de praktijk plaats. | ||
'''Gildevoorschriften''' | '''Gildevoorschriften''' | ||
| − | |||
Korenmolenaars in de steden waren tot het eind van de achttiende eeuw in een [[De brouwnijverheid tot omstreeks 1850|'''gilde''']] georganiseerd. De toelating tot het beroep en de beroepsuitoefening waren daarmee gereglementeerd. Er golden onder meer strenge afspraken omtrent de inrichting van het bedrijf, de dienstverlening aan de klant, het maalloon en de tijden waarop het bedrijf mocht worden uitgeoefend. De voorschriften scheidden het beroep ook scherp af van andere beroepen. Korenmolenaars mochten bijvoorbeeld niet in meel handelen of brood bakken. Dit betekende dat zij alleen in opdracht tegen een vastgesteld loon maalden. Het was verboden om klanten te werven door speciale diensten te verlenen of klanten te bevoordelen die meer betaalden. De molenaar moest het graan malen in de volgorde van aankomst: <wie het eerst komt, het eerst maalt>. Indien het meel slecht gemalen was, kon de molenaar beboet worden en moest hij het meel vergoeden.[[Afbeelding:Tabel_3,2.jpg|thumb|300px|right|Kosten molen]] | Korenmolenaars in de steden waren tot het eind van de achttiende eeuw in een [[De brouwnijverheid tot omstreeks 1850|'''gilde''']] georganiseerd. De toelating tot het beroep en de beroepsuitoefening waren daarmee gereglementeerd. Er golden onder meer strenge afspraken omtrent de inrichting van het bedrijf, de dienstverlening aan de klant, het maalloon en de tijden waarop het bedrijf mocht worden uitgeoefend. De voorschriften scheidden het beroep ook scherp af van andere beroepen. Korenmolenaars mochten bijvoorbeeld niet in meel handelen of brood bakken. Dit betekende dat zij alleen in opdracht tegen een vastgesteld loon maalden. Het was verboden om klanten te werven door speciale diensten te verlenen of klanten te bevoordelen die meer betaalden. De molenaar moest het graan malen in de volgorde van aankomst: <wie het eerst komt, het eerst maalt>. Indien het meel slecht gemalen was, kon de molenaar beboet worden en moest hij het meel vergoeden.[[Afbeelding:Tabel_3,2.jpg|thumb|300px|right|Kosten molen]] | ||
| Regel 25: | Regel 25: | ||
'''Toenemende concurrentie''' | '''Toenemende concurrentie''' | ||
| − | + | De korenmolenaars verloren met het molenaarsgilde en de molendwang hun sterke monopoliepositie. Iedereen kon in principe een korenmaalderij beginnen. Hij had daarvoor weliswaar een vergunning nodig, maar die kon hem niet geweigerd worden op grond van concurrentie overwegingen. De burger en de boer waren verder vrij hun graan daar te laten malen waar zij dat wensten. In de negentiende eeuw klaagden korenmolenaars regelmatig over de te grote concurrentie en drongen zij bij de plaatselijke overheid aan op beschermende maatregelen, zoals het weigeren van vergunningen aan nieuwkomers of het dwingen van bakkers hun graan in de stad te malen.[[Noten TIN19-1-H3#3-12|<sup>[12]</sup>]] | |
| − | De korenmolenaars verloren met het molenaarsgilde en de molendwang hun sterke monopoliepositie. Iedereen kon in principe een korenmaalderij beginnen. Hij had daarvoor weliswaar een vergunning nodig, maar die kon hem niet geweigerd worden op grond van concurrentie overwegingen. De burger en de boer waren verder vrij hun graan daar te laten malen waar zij dat wensten. In de negentiende eeuw klaagden korenmolenaars regelmatig over de te grote concurrentie en drongen zij bij de plaatselijke overheid aan op beschermende maatregelen, zoals het weigeren van vergunningen aan nieuwkomers of het dwingen van bakkers hun graan in de stad te malen.[[Noten TIN19-1-H3#3-12|<sup>[12]</sup>]] Ook trachtten zij nieuwkomers tegen te werken door bijvoorbeeld hen uit te sluiten van samenwerking en onderlinge steunverlening. | + | Ook trachtten zij nieuwkomers tegen te werken door bijvoorbeeld hen uit te sluiten van samenwerking en onderlinge steunverlening. |
| Regel 33: | Regel 33: | ||
| − | ''' | + | '''[[Begrippenlijst#Kartel|Kartel]]vorming in Amsterdam''' |
| + | Om wilde concurrentie te voorkomen, bleef de samenwerking tussen de Amsterdamse korenmolenaars in een andere gedaante gewoon voortbestaan. De gildekeuren waren vervangen door een overeenkomst'' 'tusschen de eigenaars en bemaalders van de korenmolens te [[De traditionele brouwmethode|'''Amsterdam''']] ..... met het doel om misbruiken te weren en den onderlingen naijver te bepalen to eene eerlijke mededinging'.''[[Noten TIN19-1-H3#3-14|<sup>[14]</sup>]] | ||
| + | Het maalloon werd in onderling overleg vastgesteld en bij alle bakkers en andere opdrachtsgevers centraal geïnd door een ontvanger, zodat ontduiking van het afgesproken tarief door individuele molenaars onmogelijk was. Een belangrijk deel van het maalloon ontving de molenaar die het betreffende meel gemalen had, niet terug. Het verdween in een centrale kas die regelmatig gelijk over de leden (molensgewijs) verdeeld werd. Het resultaat was uiteindelijk een forse nivellering van de inkomsten van de molenaars. Zonder de herverdeling zou de rijkste molenaar meer dan dertien maal zoveel verdiend hebben als de armste; door de herverdeling nam het verschil af tot minder dan het drievoudige. | ||
| − | + | Kortom, de Amsterdamse graanmaalderij werd beheerst door een kartel. De samenwerking kreeg ook vorm in een bestuur, in een weduwen- en begrafenisfonds, in onderlinge bijstand bij rampspoed (bijvoorbeeld brand), in bepalingen waaraan knechten moesten voldoen, en dergelijke. Molenaars van buiten de stad waren de belangrijkste concurrenten vòòr de komst van de [[energie en het molenbedrijf|'''stoomkorenmolenaars''']]. Het [[begrippenlijst#Kartel|kartel]] slaagde er echter iedere keer weer in, gedeeltelijk in samenwerking met het stadsbestuur, deze concurrentie effectief uit te schakelen. | |
| − | Kortom, de Amsterdamse graanmaalderij werd beheerst door een kartel. De samenwerking kreeg ook vorm in een bestuur, in een weduwen- en begrafenisfonds, in onderlinge bijstand bij rampspoed (bijvoorbeeld brand), in bepalingen waaraan knechten moesten voldoen, en dergelijke. Molenaars van buiten de stad waren de belangrijkste concurrenten vòòr de komst van de stoomkorenmolenaars. Het [[begrippenlijst#Kartel|kartel]] slaagde er echter iedere keer weer in, gedeeltelijk in samenwerking met het stadsbestuur, deze concurrentie effectief uit te schakelen. | + | |
| − | + | ||
| Regel 44: | Regel 44: | ||
[[Afbeelding:TIN19_blz87.jpg|thumb|400px|left|De windkorenmolen 'De Vier Winden' | [[Afbeelding:TIN19_blz87.jpg|thumb|400px|left|De windkorenmolen 'De Vier Winden' | ||
]] | ]] | ||
| − | |||
| − | |||
De molenaar was dan misschien wel enigszins 'notabel', maar zijn positie wekte ook jaloezie op. Sommigen zagen hem als de slimme ambachtsman die via list en bedrog aan zijn profijt kwam. Een bron van irritatie was de merkwaardige monopoliepositie die hij had ten opzichte van zijn leveranciers en afnemers. De boeren als graanleveranciers hadden op het platteland weinig keuze bij welke molen ze hun rogge of tarwe zouden laten malen. Als er op korte afstand echter meer molens waren, probeerden de molenaars via onderlinge afspraken het maalloon hoog te houden, een praktijk die ook in de steden gangbaar was. De molenaar haalde zijn inkomsten uit het maalloon. De hoogte daarvan verschilde van plaats tot plaats en werd soms in geld, meestal in een percentage van het vermalen graan uitgedrukt. Uit elke zak graan die aan de molen kwam, haalde de molenaar met een speciale maatschep de hoeveelheid die hem toekwam. Hij ging daarbij zeker niet altijd nauwkeurig te werk en liet soms ook '' 'zijn mouw meescheppen'.'' De volksmond sprak nogal eens kwaad over de korenmolenaar, zoals in het volgende Brabantse versje: | De molenaar was dan misschien wel enigszins 'notabel', maar zijn positie wekte ook jaloezie op. Sommigen zagen hem als de slimme ambachtsman die via list en bedrog aan zijn profijt kwam. Een bron van irritatie was de merkwaardige monopoliepositie die hij had ten opzichte van zijn leveranciers en afnemers. De boeren als graanleveranciers hadden op het platteland weinig keuze bij welke molen ze hun rogge of tarwe zouden laten malen. Als er op korte afstand echter meer molens waren, probeerden de molenaars via onderlinge afspraken het maalloon hoog te houden, een praktijk die ook in de steden gangbaar was. De molenaar haalde zijn inkomsten uit het maalloon. De hoogte daarvan verschilde van plaats tot plaats en werd soms in geld, meestal in een percentage van het vermalen graan uitgedrukt. Uit elke zak graan die aan de molen kwam, haalde de molenaar met een speciale maatschep de hoeveelheid die hem toekwam. Hij ging daarbij zeker niet altijd nauwkeurig te werk en liet soms ook '' 'zijn mouw meescheppen'.'' De volksmond sprak nogal eens kwaad over de korenmolenaar, zoals in het volgende Brabantse versje: | ||