Het nieuwe havenbeeld van Rotterdam

De handelaren vonden dat zij beloond moesten worden voor hun steun voor de invoering van de [[begrippenlijst#Elevator|elevator]], waar zij zelf geen belang bij zouden hebben. Er werd in 1908 een nieuwe onderneming opgericht, de Graan Elevator Maatschappij (GEM), die in de plaats kwam van de oude maatschappij. In de GEM werd een evenwicht geschapen tussen twee groepen: de cargadoors, rederijen en stuwadoors (groep A) en de handelaren, expediteurs en factors (groep B), elke groep kreeg vijftig procent van de aandelen en leverde ook een gelijk aantal commissarissen. De GEM (en ook enkele concurrenten die al gauw in de GEM werden opgenomen) ging over tot de aanschaf van een groot aantal nieuwe elevators. Vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was het handmatig lossen van graan vrijwel geheel verdwenen en domineerden de elevators de graanoverslag.  

De handelaren vonden dat zij beloond moesten worden voor hun steun voor de invoering van de [[begrippenlijst#Elevator|elevator]], waar zij zelf geen belang bij zouden hebben. Er werd in 1908 een nieuwe onderneming opgericht, de Graan Elevator Maatschappij (GEM), die in de plaats kwam van de oude maatschappij. In de GEM werd een evenwicht geschapen tussen twee groepen: de cargadoors, rederijen en stuwadoors (groep A) en de handelaren, expediteurs en factors (groep B), elke groep kreeg vijftig procent van de aandelen en leverde ook een gelijk aantal commissarissen. De GEM (en ook enkele concurrenten die al gauw in de GEM werden opgenomen) ging over tot de aanschaf van een groot aantal nieuwe elevators. Vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was het handmatig lossen van graan vrijwel geheel verdwenen en domineerden de elevators de graanoverslag.  

[[afbeelding:05_J853_T_4_16.JPG|thumb|450px|left|De drijvende graanelevators waren vooral in de Maashaven te vinden.]] Duidelijk is dat in het geval van de [[De graanelevator|'''introductie van de bekerelevator''']] door de Holland-Amerika Lijn in 1896 geldt dat deze introductie volgde op de ingebruikneming van grote schepen die onvoldoende snel met de hand konden worden gelost. Hier was dus een acuut probleem dat om een oplossing vroeg; omdat de HAL zelf de overslag in handen had, de nieuwe techniek alleen voor haar eigen schepen gebruikte en haar arbeiders compenseerde voor en voorbereidde op de komst van de elevators, verliep de introductie uiteindelijk geruisloos.  

[[afbeelding:05_J853_T_4_16.JPG|thumb|450px|left|De drijvende graanelevators waren vooral in de Maashaven te vinden.]] Duidelijk is dat in het geval van de [[De graanelevator|'''introductie van de bekerelevator''']] door de Holland-Amerika Lijn in 1896 geldt dat deze introductie volgde op de ingebruikneming van grote schepen die onvoldoende snel met de hand konden worden gelost. Hier was dus een acuut probleem dat om een oplossing vroeg; omdat de HAL zelf de overslag in handen had, de nieuwe techniek alleen voor haar eigen schepen gebruikte en haar arbeiders compenseerde voor en voorbereidde op de komst van de elevators, verliep de introductie uiteindelijk geruisloos.  

Voor de pneumatische elevator geldt een ander verhaal. Hier was geen sprake van een noodzaak die ontstond door veranderingen in het [[begrippenlijst#Voorland|voorland]] van de haven. De handmatige lossing werd ook niet echt als een probleem ervaren. Het startpunt voor de verandering lag bij de firma Luther. Deze firma zocht naar nieuwe markten voor haar product en vond een bondgenoot in een Rotterdamse ondernemer, J.C. Smalt. De laatste wist uiteindelijk wel steun te verwerven voor zijn plannen, maar die bleek onvoldoende. Na de eerste [[De invoering van de pneumatische elevator in de Rotterdamse haven|'''staking''']] leek de elevator van het toneel te verdwijnen. Ironisch genoeg zou echter kunnen worden gesteld dat juist het conflict dat uitbrak de redding van de elevator was. Hierdoor werden de verschillende groepen ondernemers gedwongen te kiezen tussen twee kwaden: de graanelevator of de arbeiders aan de macht. Door het conflict gingen de graanhandelaren bovendien het bestaande handmatige regime als een probleem zien, dit terwijl er in de Rotterdamse haven in 1904 al circa 2,7 miljoen ton graan werd overgeslagen, een volume dat steeg tot een record van bijna 3,4 miljoen in het jaar erop, toen de elevator nog slechts een zeer gering deel van het werk deed.  

Voor de pneumatische elevator geldt een ander verhaal. Hier was geen sprake van een noodzaak die ontstond door veranderingen in het [[begrippenlijst#Voorland|voorland]] van de haven. De handmatige lossing werd ook niet echt als een probleem ervaren. Het startpunt voor de verandering lag bij de firma Luther. Deze firma zocht naar nieuwe markten voor haar product en vond een bondgenoot in een Rotterdamse ondernemer, J.C. Smalt. De laatste wist uiteindelijk wel steun te verwerven voor zijn plannen, maar die bleek onvoldoende. Na de eerste [[De invoering van de pneumatische elevator in de Rotterdamse haven|'''staking''']] leek de elevator van het toneel te verdwijnen. Ironisch genoeg zou echter kunnen worden gesteld dat juist het conflict dat uitbrak de redding van de elevator was. Hierdoor werden de verschillende groepen ondernemers gedwongen te kiezen tussen twee kwaden: de graanelevator of de arbeiders aan de macht. Door het conflict gingen de graanhandelaren bovendien het bestaande handmatige regime als een probleem zien, dit terwijl er in de Rotterdamse haven in 1904 al circa 2,7 miljoen ton graan werd overgeslagen, een volume dat steeg tot een record van bijna 3,4 miljoen in het jaar erop, toen de elevator nog slechts een zeer gering deel van het werk deed.  

Wanneer we de ontwikkelingen in het graan vergelijken met die in de [[De overslag van kolen en erts|'''kolen- en ertsoverslag''']], dan valt het op dat de omslag daar via meer variatie verliep, met meer omwegen gepaard ging en een langere tijd in beslag nam. Gezien de complexiteit van de graanhandel, het ontbreken van enkele sterke actoren zoals de SHV en de sterkere positie van de arbeiders, zou eerder het omgekeerde patroon kunnen worden verwacht. Ook hiervoor moet ter verklaring worden gewezen op de versnellende werking van het conflict.  

Wanneer we de ontwikkelingen in het graan vergelijken met die in de [[De overslag van kolen en erts|'''kolen- en ertsoverslag''']], dan valt het op dat de omslag daar via meer variatie verliep, met meer omwegen gepaard ging en een langere tijd in beslag nam. Gezien de complexiteit van de graanhandel, het ontbreken van enkele sterke actoren zoals de SHV en de sterkere positie van de arbeiders, zou eerder het omgekeerde patroon kunnen worden verwacht. Ook hiervoor moet ter verklaring worden gewezen op de versnellende werking van het conflict.  

De hier niet behandelde mechanisering van de petroleumoverslag, die vanaf 1888 in een snel tempo geschiedde, verliep geruisloos. Ter verklaring kan worden gewezen op de druk die hier wel degelijk ontstond door de introductie van tankschepen die niet langer handmatig konden worden gelost, zodat een situatie ontstond die vergelijkbaar was met die van de HAL na de introductie van veel grotere schepen. Ook van belang was dat de tankopslag in handen kwam van een veembedrijf als Pakhuismeesteren, dat de zich met de op- en overslag van vaten bezighoudende arbeiders waarschijnlijk elders kon inzetten, en van oliemaatschappijen en -handelaren die nieuw op het toneel verschenen in Rotterdam.

De hier niet behandelde mechanisering van de petroleumoverslag, die vanaf 1888 in een snel tempo geschiedde, verliep geruisloos. Ter verklaring kan worden gewezen op de druk die hier wel degelijk ontstond door de introductie van tankschepen die niet langer handmatig konden worden gelost, zodat een situatie ontstond die vergelijkbaar was met die van de HAL na de introductie van veel grotere schepen. Ook van belang was dat de tankopslag in handen kwam van een veembedrijf als Pakhuismeesteren, dat de zich met de op- en overslag van vaten bezighoudende arbeiders waarschijnlijk elders kon inzetten, en van oliemaatschappijen en -handelaren die nieuw op het toneel verschenen in Rotterdam.

[[afbeelding:05_J853_T_4_17.JPG|thumb|450px|right|De gemechaniseerde Maashaven. Ets, J.H. Mastenbroek, 1915.]]  

[[afbeelding:05_J853_T_4_17.JPG|thumb|450px|right|De gemechaniseerde Maashaven. Ets, J.H. Mastenbroek, 1915.]]