Koeling in de Nederlandse brouwerijen
Van Techniek in Nederland
| Regel 1: | Regel 1: | ||
'''Ondergisting in Nederland afhankelijk van koelmachines''' | '''Ondergisting in Nederland afhankelijk van koelmachines''' | ||
| − | |||
De komst van koelmachines in de Nederlandse biernijverheid loopt parallel met de start van bedrijven die [[begrippenlijst#Ondergistend|ondergistend]] gingen brouwen. Bij deze methode vindt namelijk de hoofdgisting plaats bij temperaturen van 5 tot 10<sup>o</sup>C. Zonder de toepassing van koelapparatuur is de ondergisting bij ons milde klimaat vrijwel onmogelijk. | De komst van koelmachines in de Nederlandse biernijverheid loopt parallel met de start van bedrijven die [[begrippenlijst#Ondergistend|ondergistend]] gingen brouwen. Bij deze methode vindt namelijk de hoofdgisting plaats bij temperaturen van 5 tot 10<sup>o</sup>C. Zonder de toepassing van koelapparatuur is de ondergisting bij ons milde klimaat vrijwel onmogelijk. | ||
| − | |||
| Regel 9: | Regel 7: | ||
'''Grachtenijs en Noorsch ijs''' | '''Grachtenijs en Noorsch ijs''' | ||
| − | + | Over de wijze waarop de eerste grote laaggistende brouwerij in Nederland, de [[De opmars van de ondergisting|'''Koninklijke Nederlandsche Beijersch Bierbrouwerij''']], vanaf 1867 te werk ging is geen exacte informatie bewaard gebleven. Maar evenals in Duitsland zal men waarschijnlijk een combinatie van[[Engeland als voorloper bij de temperatuurregeling|''' machinaal vervaardigd en natuurijs''']] hebben gebruikt. Deze combinatie werd na enige jaren ook toegepast bij [[Het Beiers bier in Nederland|'''Heineken''']], die in 1870 als tweede brouwerij 'Beijersch' bier ging maken. | |
| − | Over de wijze waarop de eerste grote laaggistende brouwerij in Nederland, de [[De opmars van de ondergisting|'''Koninklijke Nederlandsche Beijersch Bierbrouwerij''']], vanaf 1867 te werk ging is geen exacte informatie bewaard gebleven. Maar evenals in Duitsland zal men waarschijnlijk een [[Engeland als voorloper bij de temperatuurregeling|''' | + | |
De eerste jaren gebruikte men natuurijs dat in goede, dat wil zeggen strenge winters uit enkele Amsterdamse grachten en het Buiten-IJ werd gehaald. Meestal echter was de hoeveelheid 'inlandsch ijs' onvoldoende en moest ijs uit Noorwegen worden bijbesteld. Voor het een zowel als het ander moesten het nodige organisatievermogen en geld voorhanden zijn om alles in goede banen te leiden. | De eerste jaren gebruikte men natuurijs dat in goede, dat wil zeggen strenge winters uit enkele Amsterdamse grachten en het Buiten-IJ werd gehaald. Meestal echter was de hoeveelheid 'inlandsch ijs' onvoldoende en moest ijs uit Noorwegen worden bijbesteld. Voor het een zowel als het ander moesten het nodige organisatievermogen en geld voorhanden zijn om alles in goede banen te leiden. | ||
| Regel 18: | Regel 15: | ||
'' 'dat zij telkens wanneer een nieuwe vorst begon, des morgens om 9 uur met minstens twaalf man aan de brouwerij waren, welke ploeg des middags tegen één uur tot minstens honderd man versterkt moest zijn, ten einde kelder en ijshuizen vol te stampen.....' '' | '' 'dat zij telkens wanneer een nieuwe vorst begon, des morgens om 9 uur met minstens twaalf man aan de brouwerij waren, welke ploeg des middags tegen één uur tot minstens honderd man versterkt moest zijn, ten einde kelder en ijshuizen vol te stampen.....' '' | ||
| − | Dit alles moest zo snel mogelijk gebeuren, want wanneer een winterzonnetje doorbrak kon het gebeuren, dat het ijs in de wagons of schuiten wegdooide voor het goed en wel opgeslagen was.[[Afbeelding:TIN19_blz200.jpg|thumb|right|390px|De ijsindustrie in Noorwegen rond 1880]] | + | Dit alles moest zo snel mogelijk gebeuren, want wanneer een winterzonnetje doorbrak kon het gebeuren, dat het ijs in de wagons of schuiten wegdooide voor het goed en wel opgeslagen was. |
| + | |||
| + | [[Afbeelding:TIN19_blz200.jpg|thumb|right|390px|De ijsindustrie in Noorwegen rond 1880]] | ||
Met het ijs uit Noorwegen was het probleem, dat bij deze handel slechts een beperkt aantal ondernemers actief was. Zij maakten hiervan gebruik om, althans naar de mening van de brouwers, veel te hoge prijzen te vragen. | Met het ijs uit Noorwegen was het probleem, dat bij deze handel slechts een beperkt aantal ondernemers actief was. Zij maakten hiervan gebruik om, althans naar de mening van de brouwers, veel te hoge prijzen te vragen. | ||
| − | + | Het 'Noorsche ijs' was aanvankelijk gemiddeld ongeveer vier à vijf maal zo duur als het 'inlandsche ijs'. Zoals van de Koninklijke Nederlandsche Beijersch Bierbrouwerij bekend is, kon een zachte winter de resultaten zeer nadelig beïnvloeden. In 1872 moest dit bedrijf '6 scheeps- en 3 stoombootladingen, tezamen 4100 ton' uit 'het Noorden' laten komen. Deze aankoop werkte'' 'zeer ongunstig op het financiële resultaat dezer Brouwerij,' '' | |
| − | Het 'Noorsche ijs' was aanvankelijk gemiddeld ongeveer vier à vijf maal zo duur als het 'inlandsche ijs'. Zoals van de Koninklijke Nederlandsche Beijersch Bierbrouwerij bekend is, kon een zachte winter de resultaten zeer nadelig beïnvloeden. In 1872 moest dit bedrijf '6 scheeps- en 3 stoombootladingen, tezamen 4100 ton' uit 'het Noorden' laten komen. Deze aankoop werkte | + | meldde het jaarverslag van de Amsterdamse Kamer van Koophandel.[[Noten TIN19-1-H6#6-83|<sup>[83]</sup>]] |
| − | + | ||
| − | '' 'zeer ongunstig op het financiële resultaat dezer Brouwerij,' '' | + | |
| − | + | ||
| − | meldde het jaarverslag van de Amsterdamse | + | |
| − | + | ||
| − | + | ||
'''Fabrieksijs''' | '''Fabrieksijs''' | ||
| + | Waarschijnlijk heeft Heineken eveneens te lijden gehad van de zachte winter van 1872, want in de herfst van het jaar daarop kocht de brouwerij voor de fabriek in Amsterdam een koelmachine van het verbeterde [[Engeland als voorloper bij de temperatuurregeling|'''type-Carré''']]. Het apparaat was gemaakt bij het Duitse bedrijf Vaass und Littmann te Halle a/d Saale. In Nederland werden toen nog geen koelmachines gefabriceerd. Daarmee zou de Bossche onderneming [[De andere pioniers: de outsiders|'''Grasso''']] pas aan het eind van de negentiende eeuw beginnen. | ||
| − | + | Het gekochte apparaat werd ingezet om het zogeheten fabrieksijs te maken, dat wilde zeggen het ijs dat de brouwer nodig had bij het directe brouwproces. Voor het stokijs, dat was het ijs dat men gebruikte om de temperatuur in de lagerkelders laag te houden, bleven de brouwerijen, zoals ook beschreven voor Duitsland, aangewezen op natuurprodukten. | |
De Carré-machine was aanvankelijk zo'n succes dat Heineken besloot om voor het nieuwe bedrijf in Rotterdam ook een dergelijk apparaat aan te schaffen. Het werd in 1874 voor fl. 16.000 gekocht, eveneens bij Vaass und Littmann. In de Rotterdamse brouwerij had men bovendien - een noviteit voor Nederland - het [[Engeland als voorloper bij de temperatuurregeling|'''Brainard-systeem''']] voor de koeling van de kelders aangelegd.[[Noten TIN19-1-H6#6-84|<sup>[84]</sup>]] | De Carré-machine was aanvankelijk zo'n succes dat Heineken besloot om voor het nieuwe bedrijf in Rotterdam ook een dergelijk apparaat aan te schaffen. Het werd in 1874 voor fl. 16.000 gekocht, eveneens bij Vaass und Littmann. In de Rotterdamse brouwerij had men bovendien - een noviteit voor Nederland - het [[Engeland als voorloper bij de temperatuurregeling|'''Brainard-systeem''']] voor de koeling van de kelders aangelegd.[[Noten TIN19-1-H6#6-84|<sup>[84]</sup>]] | ||
| Regel 41: | Regel 35: | ||
Noors ijs f 20,00 | Noors ijs f 20,00 | ||
machineijs f 5,00 | machineijs f 5,00 | ||
| + | |||
[[Afbeelding:TIN19_blz204.jpg|thumb|300px|left|Een schematische weergave van de koeling van een kleine brouwerij met een machine]] | [[Afbeelding:TIN19_blz204.jpg|thumb|300px|left|Een schematische weergave van de koeling van een kleine brouwerij met een machine]] | ||
Op grond van deze calculatie meende het bedrijf, dat het mogelijk was de investering in de ijsmachine binnen een jaar terug te verdienen. Maar dat viel lelijk tegen. Vooral bij warm weer werkte het apparaat niet naar behoren. Dat kwam voornamelijk omdat dan het grachtwater dat in ijs moest worden omgezet, een te hoge temperatuur had en bovendien brak en ernstig vervuild was. Het rendement was derhalve veel lager dan voorzien. Verder kwamen er zowel in Amsterdam als Rotterdam voortdurend mechanische storingen voor. Door een constructiefout ontplofte in Amsterdam zelfs eenmaal de [[begrippenlijst#Amoniak|amoniakketel]]. Er vielen geen slachtoffers, maar omdat de brouwerij in Rotterdam juist kampte met een verstopping in een koelslang, moest voor veel geld elders ijs worden gekocht. | Op grond van deze calculatie meende het bedrijf, dat het mogelijk was de investering in de ijsmachine binnen een jaar terug te verdienen. Maar dat viel lelijk tegen. Vooral bij warm weer werkte het apparaat niet naar behoren. Dat kwam voornamelijk omdat dan het grachtwater dat in ijs moest worden omgezet, een te hoge temperatuur had en bovendien brak en ernstig vervuild was. Het rendement was derhalve veel lager dan voorzien. Verder kwamen er zowel in Amsterdam als Rotterdam voortdurend mechanische storingen voor. Door een constructiefout ontplofte in Amsterdam zelfs eenmaal de [[begrippenlijst#Amoniak|amoniakketel]]. Er vielen geen slachtoffers, maar omdat de brouwerij in Rotterdam juist kampte met een verstopping in een koelslang, moest voor veel geld elders ijs worden gekocht. | ||