De teelt van bieten na 1870
Van Techniek in Nederland
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| − | Begin jaren zeventig werd het minder moeilijk voor de fabrikanten om bietenland te vinden, want een van de meest verbreide handelsgewassen in Zuidwest-Nederland, de meekrap, vond nauwelijks meer afzet. Langzamerhand begon in Zeeland en West-Brabant de suikerbiet de plaats in te nemen van deze plant waar men eeuwenlang rode verfstof van had gemaakt. Dat leidde overigens niet tot een verlaging van de bietenprijs, want inmiddels was het aantal suikerfabrieken in de regio zo toegenomen dat de boeren de fabrikanten tegen elkaar konden uitspelen. Alleen al in West-Brabant waren tussen 1858 en 1873 meer dan twintig fabrieken opgericht die elk minstens 300 ha bietenland wilden contracteren. Het kostte ongelooflijk veel onderling overleg tussen fabrikanten om een duidelijke bovengrens voor de bietenprijs te handhaven. Af en toe reageerden boeren in een bepaalde streek daarop en vormden een vereniging. Dat was onder andere het geval in de omgeving van Zaltbommel en Gorkum, waar in februari 1873 ruim 150 boeren de koppen bijeen staken. Zij weigerden om bieten te leveren voor minder dan | + | Begin jaren zeventig werd het minder moeilijk voor de fabrikanten om bietenland te vinden, want een van de meest verbreide handelsgewassen in Zuidwest-Nederland, de meekrap, vond nauwelijks meer afzet. Langzamerhand begon in Zeeland en West-Brabant de suikerbiet de plaats in te nemen van deze plant waar men eeuwenlang rode verfstof van had gemaakt. Dat leidde overigens niet tot een verlaging van de bietenprijs, want inmiddels was het aantal suikerfabrieken in de regio zo toegenomen dat de boeren de fabrikanten tegen elkaar konden uitspelen. Alleen al in West-Brabant waren tussen 1858 en 1873 meer dan twintig fabrieken opgericht die elk minstens 300 ha bietenland wilden contracteren. Het kostte ongelooflijk veel onderling overleg tussen fabrikanten om een duidelijke bovengrens voor de bietenprijs te handhaven. Af en toe reageerden boeren in een bepaalde streek daarop en vormden een vereniging. Dat was onder andere het geval in de omgeving van Zaltbommel en Gorkum, waar in februari 1873 ruim 150 boeren de koppen bijeen staken. Zij weigerden om bieten te leveren voor minder dan f 12,50 per ton en de koper moest zelf voor voldoende schepen aan de laadplaats zorgen. |
| − | Het was echter moeilijk voor de boeren om werkelijk één lijn te trekken en te handhaven. Het probleem werd gesignaleerd door een anonieme briefschrijver in de Arnhemsche Courant, die mogelijk in nauw verband met de industrie stond: | + | Het was echter moeilijk voor de boeren om werkelijk één lijn te trekken en te handhaven. Het probleem werd gesignaleerd door een anonieme briefschrijver in de Arnhemsche Courant, die mogelijk in nauw verband met de industrie stond: 'De vrije landbouwer wil zich niet laten binden en hij heeft groot gelijk. Laat elk vrij zijn om zijn land te verpachten aan wien en voor welken prijs hij wil'. Hij vroeg zich vervolgens af, hoe de vereniging zou reageren, als de gezamenlijke fabrikanten weigerden om voor die hoge prijs te contracteren. De vereniging is korte tijd later inderdaad weer in het niets verdwenen. In grote lijnen zou dit de teneur zijn van de relaties tussen landbouw en industrie in de volgende decennia: honderden boeren die er niet in slaagden om onderlinge eenheid te creëren, tegenover ruim dertig fabrikanten _ die overigens ook hun uiterste best moesten doen om eensgezind te blijven. |
Vanaf 1878 werden de rollen echter omgedraaid, toen als gevolg van de wereldwijde landbouwcrisis de suikerbieten als vrijwel het enige winstgevende gewas overbleven. Met ruime voorschotten voor de aankoop van mest konden de bieten-agenten van de fabrieken grote aantallen boeren makkelijk overhalen tot de verbouw van bieten, terwijl de boeren het geld van die voorschotten hard nodig hadden voor hun dagelijks leven en om allerlei lopende schulden af te lossen. Ondanks deze weinig hartelijke verhouding kwam het niet tot een coöperatieve suikerfabriek. Alleen in Zeeland was in 1877 gesproken over de mogelijkheid of boeren zelf de suikerfabricage ter hand konden nemen, coöperatief of als vennootschap. De aanleiding tot een rapport daarover was de leegstand van talloze meestoven, waar tot voor kort nog meekrap tot rode verfstof was bereid. Zou men die als kleine fabrieken kunnen inrichten en daar de bieten verwerken, die nu de plaats van de meekrap innamen? Eventueel dacht de Zeeuwsche Maatschappij van Landbouw aan een getrapte verwerking: tot stroop in de oude meestoven, en van stroop tot suiker in een grote centrale fabriek. Een ingeroepen deskundige leek dat onhaalbaar. In de eerste plaats was kleinschalige produktie onrendabel, in de tweede plaats bood de gescheiden verwerking eerder na- dan voordelen. | Vanaf 1878 werden de rollen echter omgedraaid, toen als gevolg van de wereldwijde landbouwcrisis de suikerbieten als vrijwel het enige winstgevende gewas overbleven. Met ruime voorschotten voor de aankoop van mest konden de bieten-agenten van de fabrieken grote aantallen boeren makkelijk overhalen tot de verbouw van bieten, terwijl de boeren het geld van die voorschotten hard nodig hadden voor hun dagelijks leven en om allerlei lopende schulden af te lossen. Ondanks deze weinig hartelijke verhouding kwam het niet tot een coöperatieve suikerfabriek. Alleen in Zeeland was in 1877 gesproken over de mogelijkheid of boeren zelf de suikerfabricage ter hand konden nemen, coöperatief of als vennootschap. De aanleiding tot een rapport daarover was de leegstand van talloze meestoven, waar tot voor kort nog meekrap tot rode verfstof was bereid. Zou men die als kleine fabrieken kunnen inrichten en daar de bieten verwerken, die nu de plaats van de meekrap innamen? Eventueel dacht de Zeeuwsche Maatschappij van Landbouw aan een getrapte verwerking: tot stroop in de oude meestoven, en van stroop tot suiker in een grote centrale fabriek. Een ingeroepen deskundige leek dat onhaalbaar. In de eerste plaats was kleinschalige produktie onrendabel, in de tweede plaats bood de gescheiden verwerking eerder na- dan voordelen. | ||
De adviseur, J. van der Minne, was zelf suikerfabrikant, maar ondanks zijn eigen belangen raadde hij aan om dan maar een coöperatie op te zetten. Die zou echter alleen al vier ton nodig hebben om een goede, rendabele fabriek te laten bouwen. Een bijkomende moeilijkheid was in Zeeland het gebrek aan voldoende goed water. Bijna overal was het brak, en een grote fabriek had per minuut enkele honderden liters zoet water nodig. Kort daarop begonnen de prijzen van vrijwel alle akkerbouwprodukten wereldwijd te dalen, zodat de financiële reserves van de Zeeuwse boeren ook slonken; medio jaren tachtig stortte daarbij nog de suikermarkt in. Die twee ontwikkelingen maakten het ondenkbaar en onverstandig om aan een zo kostbaar project als een (coöperatieve) suikerfabriek te beginnen. | De adviseur, J. van der Minne, was zelf suikerfabrikant, maar ondanks zijn eigen belangen raadde hij aan om dan maar een coöperatie op te zetten. Die zou echter alleen al vier ton nodig hebben om een goede, rendabele fabriek te laten bouwen. Een bijkomende moeilijkheid was in Zeeland het gebrek aan voldoende goed water. Bijna overal was het brak, en een grote fabriek had per minuut enkele honderden liters zoet water nodig. Kort daarop begonnen de prijzen van vrijwel alle akkerbouwprodukten wereldwijd te dalen, zodat de financiële reserves van de Zeeuwse boeren ook slonken; medio jaren tachtig stortte daarbij nog de suikermarkt in. Die twee ontwikkelingen maakten het ondenkbaar en onverstandig om aan een zo kostbaar project als een (coöperatieve) suikerfabriek te beginnen. | ||