Na de pioniers

De installatie van de Linde-machine in de Amsterdamse brouwerij van de Heineken's Bierbrouwerij Maatschappij (hbm) en de aanleg van het koelsysteem in de gistkelder in de Rotterdamse vestiging trok binnen de Nederlandse brouwwereld de nodige aandacht. Feltmann ontving een groot aantal verzoeken om rondleidingen en inlichtingen. Omdat hij zich evenals collega-brouwers als Sedlmayer en Jacobsen op het standpunt stelde, dat de biernijverheid gebaat was met een zo groot mogelijk openheid inzake technische verbeteringen, werkte hij hier aanvankelijk aan mee. Toen het geven van inlichtingen al te veel tijd ging vergen, leidde Feltmann de verzoeken echter door naar het bedrijf van Linde in Wiesbaden. De Amstelbrouwerij liet begin 1882 eveneens een Linde-machine installeren. Heineken kocht voor de Rotterdamse vestiging een kleine jaar later een Linde-machine van het type vi. Dit was een verbeterde versie van de v, die ook een groter koelvermogen had.[[Noten H2#2-90|^[90]]]  [[Afbeelding:TIN19_blz202.jpg|thumb|370px|left|Een koelmachine zoals ontworpen door prof Linde]]

De installatie van de Linde-machine in de Amsterdamse brouwerij van de Heineken's Bierbrouwerij Maatschappij (hbm) en de aanleg van het koelsysteem in de gistkelder in de Rotterdamse vestiging trok binnen de Nederlandse brouwwereld de nodige aandacht. Feltmann ontving een groot aantal verzoeken om rondleidingen en inlichtingen. Omdat hij zich evenals collega-brouwers als Sedlmayer en Jacobsen op het standpunt stelde, dat de biernijverheid gebaat was met een zo groot mogelijk openheid inzake technische verbeteringen, werkte hij hier aanvankelijk aan mee. Toen het geven van inlichtingen al te veel tijd ging vergen, leidde Feltmann de verzoeken echter door naar het bedrijf van Linde in Wiesbaden. De Amstelbrouwerij liet begin 1882 eveneens een Linde-machine installeren. Heineken kocht voor de Rotterdamse vestiging een kleine jaar later een Linde-machine van het type vi. Dit was een verbeterde versie van de v, die ook een groter koelvermogen had.[[Noten H2#2-90|^[90]]]  [[Afbeelding:TIN19_blz202.jpg|thumb|370px|left|Een koelmachine zoals ontworpen door prof Linde]]

Hoe belangrijk de ijsmachine voor de brouwerijen was blijkt uit het conflict dat zich in de jaren 1883/1884 in de boezem van de hbm afspeelde. Bij de oprichting van deze onderneming was afgesproken dat aandeelhouder Baartz in d'Oranjeboom [[begrippenlijst#Bovengistend|bovengistend]] zou blijven brouwen. In 1883 vernam de directie van de hbm dat hij overwoog voor zijn brouwerij een Linde-ijsmachine aan te kopen. Dit kon niet anders betekenen, meende de directie, dat Baartz het plan had om in d'Oranjeboom eveneens ondergistend te gaan brouwen. De zaak werd in juli 1884 in een gezamenlijke vergadering van directie en commissarissen besproken zonder dat een oplossing werd bereikt. d'Oranjeboom schafte in 1885 wel een Linde-machine aan maar bleef tot rond 1908 in hoofdzaak bovengistend brouwen.[[Noten H2#2-91|^[91]]]   

Hoe belangrijk de ijsmachine voor de brouwerijen was blijkt uit het conflict dat zich in de jaren 1883/1884 in de boezem van de hbm afspeelde. Bij de oprichting van deze onderneming was afgesproken dat aandeelhouder Baartz in d'Oranjeboom [[begrippenlijst#Bovengistend|bovengistend]] zou blijven brouwen. In 1883 vernam de directie van de hbm dat hij overwoog voor zijn brouwerij een Linde-ijsmachine aan te kopen. Dit kon niet anders betekenen, meende de directie, dat Baartz het plan had om in d'Oranjeboom eveneens ondergistend te gaan brouwen. De zaak werd in juli 1884 in een gezamenlijke vergadering van directie en commissarissen besproken zonder dat een oplossing werd bereikt. d'Oranjeboom schafte in 1885 wel een Linde-machine aan maar bleef tot rond 1908 in hoofdzaak bovengistend brouwen.[[Noten H2#2-91|^[91]]]   

In de jaren negentig kwamen ook kleinere en goedkopere koelmachines op de markt, die het voor middelgrote en kleinere brouwerijen mogelijk maakten koude-apparatuur aan te schaffen. In een aantal gevallen waren dit overigens machines van het verbeterde Carré-type, die een kleiner vermogen hadden. Zo kocht de Limburgse brouwerij Brand rond 1905 een bij de firma C. Senssenbrenner in Düsseldorf gemaakte koelmachine, die werkte volgens het absorptieprincipe. De aankoop van deze machine viel ongeveer samen met de overgang van het bedrijf op de ondergistingsmethode.[[Noten H2#2-92|^[92]]]  

In de jaren negentig kwamen ook kleinere en goedkopere koelmachines op de markt, die het voor middelgrote en kleinere brouwerijen mogelijk maakten koude-apparatuur aan te schaffen. In een aantal gevallen waren dit overigens machines van het verbeterde Carré-type, die een kleiner vermogen hadden. Zo kocht de Limburgse brouwerij Brand rond 1905 een bij de firma C. Senssenbrenner in Düsseldorf gemaakte koelmachine, die werkte volgens het absorptieprincipe. De aankoop van deze machine viel ongeveer samen met de overgang van het bedrijf op de ondergistingsmethode.[[Noten H2#2-92|^[92]]]  

De verspreiding van de koeltechniek in de biernijverheid is redelijk goed te traceren aan de hand van een in 1908 door J.F.H. Koopman opgesteld overzicht. Koopman, een in Delft opgeleid ingenieur die toen secretaris-penningmeester was van de Nederlandsche Vereeniging voor Koeltechniek, stelde dit overzicht van alle op dat moment in ons land en in Indië in gebruik zijnde ijs- en koelmachines op naar aanleiding van het dat jaar in Parijs gehouden Eerste Internationale Congres over Koude.

De verspreiding van de koeltechniek in de biernijverheid is redelijk goed te traceren aan de hand van een in 1908 door J.F.H. Koopman opgesteld overzicht. Koopman, een in Delft opgeleid ingenieur die toen secretaris-penningmeester was van de Nederlandsche Vereeniging voor Koeltechniek, stelde dit overzicht van alle op dat moment in ons land en in Indië in gebruik zijnde ijs- en koelmachines op naar aanleiding van het dat jaar in Parijs gehouden Eerste Internationale Congres over Koude.