De invoering van de pneumatische elevator in de Rotterdamse haven
Van Techniek in Nederland
| Regel 9: | Regel 9: | ||
De stuwadoors en factors richtten organisaties op die de Elevator-Maatschappij probeerden tegen te werken of op zijn minst tot [[begrippenlijst#Tariefconcessie|tariefconcessies]] trachtten te dwingen. Het krachtigste verzet kwam uiteindelijk van een van de groepen arbeiders die direct in hun bestaan werden bedreigd, de [[De overslag van graan|'''wegers''']]. Terwijl het graan in de bestaande situatie met één zak tegelijk werd gewogen, zou dit nu in snel tempo en met tonnen tegelijk in de elevatortoren geschieden. Op 4 november 1905 gingen alle 450 wegers van de verschillende [[begrippenlijst#Corporatie|corporaties]] in staking om af te dwingen dat zij allemaal op de elevators tewerkgesteld zouden worden. Het was niet toevallig dat dit massale en in de geschiedenis van de Rotterdamse haven ongewoon effectieve verzet tegen de uitstoot van arbeid door nieuwe technieken zich juist hier voordeed. De graanwegers vormden een elite onder de havenarbeiders. Zij waren de enige arbeidersgroep die kon bogen op een lange gemeenschappelijke traditie; de rest van het bestand had zich pas betrekkelijk recent gevormd onder invloed van de sterke expansie van de goederenoverslag.[[Noten H4#4-79|<sup>[79]</sup>]] | De stuwadoors en factors richtten organisaties op die de Elevator-Maatschappij probeerden tegen te werken of op zijn minst tot [[begrippenlijst#Tariefconcessie|tariefconcessies]] trachtten te dwingen. Het krachtigste verzet kwam uiteindelijk van een van de groepen arbeiders die direct in hun bestaan werden bedreigd, de [[De overslag van graan|'''wegers''']]. Terwijl het graan in de bestaande situatie met één zak tegelijk werd gewogen, zou dit nu in snel tempo en met tonnen tegelijk in de elevatortoren geschieden. Op 4 november 1905 gingen alle 450 wegers van de verschillende [[begrippenlijst#Corporatie|corporaties]] in staking om af te dwingen dat zij allemaal op de elevators tewerkgesteld zouden worden. Het was niet toevallig dat dit massale en in de geschiedenis van de Rotterdamse haven ongewoon effectieve verzet tegen de uitstoot van arbeid door nieuwe technieken zich juist hier voordeed. De graanwegers vormden een elite onder de havenarbeiders. Zij waren de enige arbeidersgroep die kon bogen op een lange gemeenschappelijke traditie; de rest van het bestand had zich pas betrekkelijk recent gevormd onder invloed van de sterke expansie van de goederenoverslag.[[Noten H4#4-79|<sup>[79]</sup>]] | ||
De Rotterdamse stedelijke corporatie van wegers, die was voortgekomen uit een gilde, was in 1866 overgegaan in een orgaan onder toezicht van de graanhandel. Vanaf 1885 werden er verschillende andere wegerscorporaties opgericht door particuliere ondernemingen, die zich daarmee waarschijnlijk minder afhankelijk wilden maken van de oude corporatie. Achteraf kan men zeggen dat die strategie niet slaagde. | De Rotterdamse stedelijke corporatie van wegers, die was voortgekomen uit een gilde, was in 1866 overgegaan in een orgaan onder toezicht van de graanhandel. Vanaf 1885 werden er verschillende andere wegerscorporaties opgericht door particuliere ondernemingen, die zich daarmee waarschijnlijk minder afhankelijk wilden maken van de oude corporatie. Achteraf kan men zeggen dat die strategie niet slaagde. | ||
| + | |||
Ook een [[begrippenlijst#Incidenteel|incidentele]] [[begrippenlijst#Factor|factor]] speelde echter een belangrijke rol. De staking trof in het bijzonder de Duitse graanimporteurs, behorende tot de belangrijkste opdrachtgevers van de wegers. In maart 1906 zouden de Duitse invoerrechten op graan worden verhoogd, zodat zij vóór die tijd nog een flinke hoeveelheid wilden invoeren. Dit liep nu gevaar, want de winter stond voor de deur en dan was de Rijn door ijsvorming moeilijk of niet bevaarbaar. De Duitse importeurs sloten daarop noodgedwongen op 18 november 1905 een pact met de wegers om hen weer aan het werk te krijgen: zij beloofden tot mei 1906 geen graan van de elevators te accepteren. De Elevator-Maatschappij zag zich daarop eind 1905 gedwongen de elevators stil te leggen. | Ook een [[begrippenlijst#Incidenteel|incidentele]] [[begrippenlijst#Factor|factor]] speelde echter een belangrijke rol. De staking trof in het bijzonder de Duitse graanimporteurs, behorende tot de belangrijkste opdrachtgevers van de wegers. In maart 1906 zouden de Duitse invoerrechten op graan worden verhoogd, zodat zij vóór die tijd nog een flinke hoeveelheid wilden invoeren. Dit liep nu gevaar, want de winter stond voor de deur en dan was de Rijn door ijsvorming moeilijk of niet bevaarbaar. De Duitse importeurs sloten daarop noodgedwongen op 18 november 1905 een pact met de wegers om hen weer aan het werk te krijgen: zij beloofden tot mei 1906 geen graan van de elevators te accepteren. De Elevator-Maatschappij zag zich daarop eind 1905 gedwongen de elevators stil te leggen. | ||
| − | [[afbeelding:05_J85_2.JPG|thumb|300px|right|Als er nog een bodempje in het scheepsruim was achtergebleven moesten mensen de zuigmond hier naar toe moesten leidden.]] Tijdens de windstilte die nu intrad, bleek dat de meerderheid van de Nederlandse handelaren (waaronder veel Rotterdamse) neutraal tot negatief tegenover de graanelevator stond. Als de handelaren het graan nog niet hadden verkocht, was - uit oogpunt van besparing op de opslagkosten - een langzame lossing zelfs aantrekkelijk. Bovendien zou de ontvangst van het graan uit de elevator voor de handelaren net zo duur blijven als onder het handmatige regime. Dit was weer een gevolg van de strategie van de Elevator-Maatschappij, die gevestigde belangen (de handmatig werkende stuwadoors) niet wilde onderbieden.[[Noten H4#4-80|<sup>[80]</sup>]] De bezwaren van de handelaren richtten zich in deze fase met name ook op de onmogelijkheid om het graan met de elevator gezakt te lossen en in kleine partijen te behandelen. Tevens vreesden sommigen van hen een aantasting van de kwaliteit van het graan door de pneumatische lossing. Met andere woorden: veel handelaren waren beducht voor een machinale lossing, omdat ze op die manier - naar hun gevoel - elke controle en flexibiliteit tijdens de overslag en weging verloren. | + | [[afbeelding:05_J85_2.JPG|thumb|300px|right|Als er nog een bodempje in het scheepsruim was achtergebleven moesten mensen de zuigmond hier naar toe moesten leidden.]] Tijdens de windstilte die nu intrad, bleek dat de meerderheid van de Nederlandse handelaren (waaronder veel Rotterdamse) neutraal tot negatief tegenover de graanelevator stond. Als de handelaren het graan nog niet hadden verkocht, was - uit oogpunt van besparing op de opslagkosten - een langzame lossing zelfs aantrekkelijk. Bovendien zou de ontvangst van het graan uit de elevator voor de handelaren net zo duur blijven als onder het handmatige regime. Dit was weer een gevolg van de strategie van de Elevator-Maatschappij, die gevestigde belangen (de handmatig werkende stuwadoors) niet wilde onderbieden.[[Noten H4#4-80|<sup>[80]</sup>]] |
| + | De bezwaren van de handelaren richtten zich in deze fase met name ook op de onmogelijkheid om het graan met de elevator gezakt te lossen en in kleine partijen te behandelen. Tevens vreesden sommigen van hen een aantasting van de kwaliteit van het graan door de pneumatische lossing. Met andere woorden: veel handelaren waren beducht voor een machinale lossing, omdat ze op die manier - naar hun gevoel - elke controle en flexibiliteit tijdens de overslag en weging verloren. | ||
De Elevator-Maatschappij van haar kant leidde uit de resultaten van november 1905 af dat de elevatorlossing een behoorlijk [[begrippenlijst#Rendement|rendement]] zou kunnen opleveren.[[Noten H4#4-81|<sup>[81]</sup>]] De maatschappij besloot uiteindelijk - ondanks het feit dat de Duitse importeurs hun afspraken met de wegers tot twee keer toe verlengden - in maart 1907 weer voorzichtig de elevatorlossing te hervatten. Niet zozeer de wegers, maar vooral de bootwerkers begonnen zich nu te roeren. Juist dit arbeidersverzet maakte het de Elevator-Maatschappij mogelijk haar netwerk te versterken. In april en mei 1907 sloot de maatschappij contracten met de negen voornaamste Rotterdamse graanimporteurs en de stuwadoors, die via garanties en aantrekkelijke tarieven werden gewonnen voor het werken met elevators. Cruciaal was dat in mei 1907 het effect van de elevatortechniek op de wijze van lossing niet meer voorop stond. De invoering van de elevator was ook voor oorspronkelijke tegenstanders onder de ondernemers uitgelopen op een machtsstrijd met de havenarbeiders. Op 7 mei 1907 liet A.C. van Eyk, een [[begrippenlijst#Genuanceerd|genuanceerde]] stem onder de Rotterdamse graanhandelaren, optekenen: ‘... voor de elevator is niemand [[begrippenlijst#Geporteerd zijn|geporteerd]], doch de bedoeling is baas te blijven in eigen huis.[[Noten H4#4-82|<sup>[82]</sup>]] | De Elevator-Maatschappij van haar kant leidde uit de resultaten van november 1905 af dat de elevatorlossing een behoorlijk [[begrippenlijst#Rendement|rendement]] zou kunnen opleveren.[[Noten H4#4-81|<sup>[81]</sup>]] De maatschappij besloot uiteindelijk - ondanks het feit dat de Duitse importeurs hun afspraken met de wegers tot twee keer toe verlengden - in maart 1907 weer voorzichtig de elevatorlossing te hervatten. Niet zozeer de wegers, maar vooral de bootwerkers begonnen zich nu te roeren. Juist dit arbeidersverzet maakte het de Elevator-Maatschappij mogelijk haar netwerk te versterken. In april en mei 1907 sloot de maatschappij contracten met de negen voornaamste Rotterdamse graanimporteurs en de stuwadoors, die via garanties en aantrekkelijke tarieven werden gewonnen voor het werken met elevators. Cruciaal was dat in mei 1907 het effect van de elevatortechniek op de wijze van lossing niet meer voorop stond. De invoering van de elevator was ook voor oorspronkelijke tegenstanders onder de ondernemers uitgelopen op een machtsstrijd met de havenarbeiders. Op 7 mei 1907 liet A.C. van Eyk, een [[begrippenlijst#Genuanceerd|genuanceerde]] stem onder de Rotterdamse graanhandelaren, optekenen: ‘... voor de elevator is niemand [[begrippenlijst#Geporteerd zijn|geporteerd]], doch de bedoeling is baas te blijven in eigen huis.[[Noten H4#4-82|<sup>[82]</sup>]] | ||