De invoering van de pneumatische elevator in de Rotterdamse haven
Van Techniek in Nederland
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| − | Er verstreken verscheidene jaren tussen het bezoek van de Verein deutscher Handelsmüller in de zomer van 1901 en de oprichting van de Maatschappij tot Exploitatie van Drijvende Elevators (hierna te noemen: Elevator-Maatschappij) in maart 1904. De voornaamste deelnemers van de Elevator-Maatschappij waren naast Het Nederlandsche Veem vijf van de belangrijkste Rotterdamse cargadoors (Hudig & Pieters, Hudig & Veder, Wm. H. Müller & Co., Ruys & Co. en Wambersie & Zonen). | + | Er verstreken verscheidene jaren tussen het bezoek van de Verein deutscher Handelsmüller in de zomer van 1901 en de oprichting van de Maatschappij tot Exploitatie van Drijvende Elevators (hierna te noemen: Elevator-Maatschappij) in maart 1904. De voornaamste deelnemers van de Elevator-Maatschappij waren naast Het Nederlandsche Veem vijf van de belangrijkste Rotterdamse cargadoors (Hudig & Pieters, Hudig & Veder, Wm. H. Müller & Co., Ruys & Co. en Wambersie & Zonen).(72)Zo werd een netwerk gevormd waarin de producent en verschillende groepen gebruikers deelnamen, maar waarin de graanhandelaren en factors grotendeels ontbraken. De onderneming besloot in april 1904 om twee graanelevators te bestellen. Men begon bescheiden vanwege een gebrek aan kapitaal. Voor elke elevator moest circa 300.000 Mark (ruim 180.000 gulden) worden neergeteld. Daarnaast speelde echter een rol dat de betrokkenen beducht waren voor verzet: door zich aanvankelijk tot circa 10% van de markt te beperken, zou de werkgelegenheid van de arbeiders zo min mogelijk worden aangetast. |
| − | In juli 1905 waren de elevators gebruiksklaar. Toen een cargadoor in augustus als eerste een schip met een elevator durfde te laten lossen, bleek een ernstig defect op te treden. Door de klap waarmee het graan in de weegschaal viel, sloeg deze door. De weegmachine gaf derhalve een te hoog gewicht aan. Luther had bij de bouw van de Rotterdamse elevators geen rekening gehouden met het ‘levende gewicht’ van het graan dat van een bepaalde hoogte in de schaal viel. | + | In juli 1905 waren de elevators gebruiksklaar. Toen een cargadoor in augustus als eerste een schip met een elevator durfde te laten lossen, bleek een ernstig defect op te treden. Door de klap waarmee het graan in de weegschaal viel, sloeg deze door. De weegmachine gaf derhalve een te hoog gewicht aan. Luther had bij de bouw van de Rotterdamse elevators geen rekening gehouden met het ‘levende gewicht’ van het graan dat van een bepaalde hoogte in de schaal viel.(73)Dit is opmerkelijk en we kunnen het ook niet goed verklaren.(74)Vooraf had Luther aan Rotterdam duidelijk gemaakt dat er voldoende gunstige ervaring was met automatische weging.(75)Elevators die aan Hamburg waren geleverd door Luther, waren - in tegenstelling tot die in Bremen - echter op verzoek van de kooplieden aldaar uitgevoerd met handmatig te bedienen decimaalweegschalen in plaats van automatische weegschalen.(76)De angst van handelaren dat een automatische weging op een drijvende en dus onder invloed van de graanstromen bewegende elevator niet voldoende betrouwbaar was, is goed te begrijpen en moet Luther bekend zijn geweest. Luther streefde echter klaarblijkelijk naar een standaardapparaat waarin zoveel mogelijk functies gemechaniseerd waren. De fabrikant rustte de twee Rotterdamse elevators toch uit met twee automatische toestellen per elevator met een capaciteit van 78 ton per uur elk.(77) |
Na het falen van de automatische weging koos de Elevator-Maatschappij echter voor een andere oplossing. Ze besloot de automatische weegmachines te vervangen door handmatig te bedienen decimaalweegschalen. De bascules van deze apparaten hadden overigens wel een capaciteit van twee en een halve ton, waardoor geen vertraging zou optreden. De Elevator-Maatschappij besloot tot deze radicale stap omdat ze de geloofwaardigheid tegenover de handel wilde herstellen, want de affaire had het reeds bestaande wantrouwen tegenover automatische weging bevestigd. Een van de technische mogelijkheden van het nieuwe apparaat werd hier dus opgeofferd om de wensen van de handelaren niet te bruuskeren. | Na het falen van de automatische weging koos de Elevator-Maatschappij echter voor een andere oplossing. Ze besloot de automatische weegmachines te vervangen door handmatig te bedienen decimaalweegschalen. De bascules van deze apparaten hadden overigens wel een capaciteit van twee en een halve ton, waardoor geen vertraging zou optreden. De Elevator-Maatschappij besloot tot deze radicale stap omdat ze de geloofwaardigheid tegenover de handel wilde herstellen, want de affaire had het reeds bestaande wantrouwen tegenover automatische weging bevestigd. Een van de technische mogelijkheden van het nieuwe apparaat werd hier dus opgeofferd om de wensen van de handelaren niet te bruuskeren. | ||
Het falen van de automatische weging had grote gevolgen voor het verloop van de invoering. Luther had anderhalve maand nodig om de bascules te plaatsen en in de tussentijd konden de tegenkrachten zich organiseren. De stuwa¬doors en factors richtten organisaties op die de Elevator-Maatschappij probeerden tegen te werken of op zijn minst tot tariefconcessies trachtten te dwingen. Het krachtigste verzet kwam uiteinde¬lijk van een van de groepen arbeiders die direct in hun bestaan werden bedreigd, de wegers. Terwijl het graan in de bestaande situatie met één zak tegelijk werd gewogen, zou dit nu in snel tempo en met tonnen tegelijk in de elevatortoren geschieden. Op 4 november 1905 gingen alle 450 wegers van de verschillende corporaties in staking om af te dwingen dat zij allemaal op de elevators tewerkgesteld zouden worden. Het was niet toevallig dat dit massale en in de geschiedenis van de Rotterdamse haven ongewoon effectieve verzet tegen de uitstoot van arbeid door nieuwe technieken zich juist hier voordeed. De graanwegers vormden een elite onder de havenarbeiders. Zij waren de enige arbeidersgroep die kon bogen op een lange gemeenschappelijke traditie; de rest van het bestand had zich pas betrekkelijk recent gevormd onder invloed van de sterke expansie van de goederenoverslag. De Rotterdamse stedelijke corporatie van wegers, die was voortgekomen uit een gilde, was in 1866 overgegaan in een orgaan onder toezicht van de graanhandel. Vanaf 1885 werden er verschillende andere wegerscorporaties opgericht door particuliere ondernemingen, die zich daarmee waarschijnlijk minder afhankelijk wilden maken van de oude corporatie. Achteraf kan men zeggen dat die strategie niet slaagde. | Het falen van de automatische weging had grote gevolgen voor het verloop van de invoering. Luther had anderhalve maand nodig om de bascules te plaatsen en in de tussentijd konden de tegenkrachten zich organiseren. De stuwa¬doors en factors richtten organisaties op die de Elevator-Maatschappij probeerden tegen te werken of op zijn minst tot tariefconcessies trachtten te dwingen. Het krachtigste verzet kwam uiteinde¬lijk van een van de groepen arbeiders die direct in hun bestaan werden bedreigd, de wegers. Terwijl het graan in de bestaande situatie met één zak tegelijk werd gewogen, zou dit nu in snel tempo en met tonnen tegelijk in de elevatortoren geschieden. Op 4 november 1905 gingen alle 450 wegers van de verschillende corporaties in staking om af te dwingen dat zij allemaal op de elevators tewerkgesteld zouden worden. Het was niet toevallig dat dit massale en in de geschiedenis van de Rotterdamse haven ongewoon effectieve verzet tegen de uitstoot van arbeid door nieuwe technieken zich juist hier voordeed. De graanwegers vormden een elite onder de havenarbeiders. Zij waren de enige arbeidersgroep die kon bogen op een lange gemeenschappelijke traditie; de rest van het bestand had zich pas betrekkelijk recent gevormd onder invloed van de sterke expansie van de goederenoverslag. De Rotterdamse stedelijke corporatie van wegers, die was voortgekomen uit een gilde, was in 1866 overgegaan in een orgaan onder toezicht van de graanhandel. Vanaf 1885 werden er verschillende andere wegerscorporaties opgericht door particuliere ondernemingen, die zich daarmee waarschijnlijk minder afhankelijk wilden maken van de oude corporatie. Achteraf kan men zeggen dat die strategie niet slaagde. | ||