Het luxeprodukt suiker
Van Techniek in Nederland
| Regel 22: | Regel 22: | ||
In twee opzichten is de negentiende-eeuwse suikerindustrie een [[begrippenlijst#Pendant|pendant]] van de huidige aardolie-industrie. | In twee opzichten is de negentiende-eeuwse suikerindustrie een [[begrippenlijst#Pendant|pendant]] van de huidige aardolie-industrie. | ||
| − | Er waren grote financiële en staatkundige belangen mee gemoeid, zo groot dat vanaf 1864 bijna voortdurend internationaal overleg werd gevoerd over wat men [[begrippenlijst#Suikerkwestie|'de suikerkwestie']] noemde. Het overleg en de daaruit voortkomende [[begrippenlijst#Suikerconventie|Suikerconventies]] concentreerde zich weliswaar op accijnstarieven, maar daarachter ging een hele [[begrippenlijst#Kluwen|kluwen]] van belangen schuil: van koloniën en handel, van binnenlandse landbouw, van scheepvaart, van de staatskas. | + | Er waren grote financiële en staatkundige belangen mee gemoeid, zo groot dat vanaf 1864 bijna voortdurend internationaal overleg werd gevoerd over wat men [[begrippenlijst#Suikerkwestie|'de suikerkwestie']] noemde. Het overleg en de daaruit voortkomende [[begrippenlijst#Suikerconventie|Suikerconventies]] concentreerde zich weliswaar op accijnstarieven, maar daarachter ging een hele [[begrippenlijst#Kluwen|kluwen]] van belangen schuil: van koloniën en [[De Nederlandsche Handel-Maatschappij|'''handel''']], van binnenlandse landbouw, van scheepvaart, van de staatskas. |
De andere overeenkomst met de olie-industrie is het productieproces. In de onmiddellijke omgeving van de grondstof, suikerriet of bieten, werd een ruw [[begrippenlijst#Halffabrikaat|halffabrikaat]] vervaardigd, dat vervolgens in [[begrippenlijst#Raffinaderij|raffinaderijen]] - vaak honderden of duizenden kilometers verder - tot een scala aan zuivere eindproducten werd verwerkt. | De andere overeenkomst met de olie-industrie is het productieproces. In de onmiddellijke omgeving van de grondstof, suikerriet of bieten, werd een ruw [[begrippenlijst#Halffabrikaat|halffabrikaat]] vervaardigd, dat vervolgens in [[begrippenlijst#Raffinaderij|raffinaderijen]] - vaak honderden of duizenden kilometers verder - tot een scala aan zuivere eindproducten werd verwerkt. | ||
| Regel 31: | Regel 31: | ||
Voor de Nederlandse koloniale belangen was de [[begrippenlijst#Rietsuikerindustrie|rietsuikerindustrie]] van eminent belang, maar zij zal in dit hoofdstuk onbesproken moeten blijven. | Voor de Nederlandse koloniale belangen was de [[begrippenlijst#Rietsuikerindustrie|rietsuikerindustrie]] van eminent belang, maar zij zal in dit hoofdstuk onbesproken moeten blijven. | ||
In het 'Europese' deel van Nederland bestond de suikerindustrie sinds 1858 uit twee aparte bedrijfstakken. Op grond van hun plaats in de productiekolom zou de [[begrippenlijst#Bietsuikerindustrie|bietsuikerindustrie]] als eerste en daarna het raffinagebedrijf behandeld moeten worden. | In het 'Europese' deel van Nederland bestond de suikerindustrie sinds 1858 uit twee aparte bedrijfstakken. Op grond van hun plaats in de productiekolom zou de [[begrippenlijst#Bietsuikerindustrie|bietsuikerindustrie]] als eerste en daarna het raffinagebedrijf behandeld moeten worden. | ||
| − | Qua historische achtergrond komt de raffinaderij echter vóór de bietsuikerindustrie, want de raffinaderijen waren al eind zestiende eeuw in Nederland ontstaan en verwerkten toen ruwe rietsuiker uit de tropen; bietsuiker als industrieel product was een negentiende-eeuwse nieuwkomer. | + | Qua historische achtergrond komt de [[Raffinage in de eerste helft van de negentiende eeuw|'''raffinaderij echter vóór de bietsuikerindustrie''']], want de raffinaderijen waren al eind zestiende eeuw in Nederland ontstaan en verwerkten toen ruwe rietsuiker uit de tropen; [[De bietsuikerindustrie|'''bietsuiker als industrieel product was een negentiende-eeuwse nieuwkomer''']]. |
In de volgende paragrafen zal de historische volgorde worden aangehouden: eerst de raffinaderijen, die van een ambachtelijke nijverheid werden omgevormd tot een van de allereerste Nederlandse grootindustrieën. Vervolgens de bietsuikerindustrie, die tot twee keer toe als uit het niets verscheen: de eerste keer was een kortstondige poging, op Napoleontisch bevel; ruim vijfenveertig jaar later, in 1858, werd nogmaals de fabricage van suiker uit bieten ter hand genomen, deze maal met succes en met een 'volwassen' industriële technologie die zonder problemen uit het buitenland kon worden overgenomen. | In de volgende paragrafen zal de historische volgorde worden aangehouden: eerst de raffinaderijen, die van een ambachtelijke nijverheid werden omgevormd tot een van de allereerste Nederlandse grootindustrieën. Vervolgens de bietsuikerindustrie, die tot twee keer toe als uit het niets verscheen: de eerste keer was een kortstondige poging, op Napoleontisch bevel; ruim vijfenveertig jaar later, in 1858, werd nogmaals de fabricage van suiker uit bieten ter hand genomen, deze maal met succes en met een 'volwassen' industriële technologie die zonder problemen uit het buitenland kon worden overgenomen. | ||