Suikeraccijns

Hoe het principe van de [[begrippenlijst#Suikeraccijns|suikeraccijns]] in de meeste staten werkte, laat het voorbeeld van Nederland in de negentiende eeuw zien. Een scheepslading [[begrippenlijst#Ruw|ruwe]]suiker werd in Amsterdam onder toezicht van rijksambtenaren gelost en verkocht. De koper, handelaar of raffinadeur, kreeg een [[begrippenlijst#Accijnsaanslag|accijnsaanslag]] over de hoeveelheid die hij naar zijn pakhuis meenam. Dat bedrag berekende hij vervolgens door aan zijn afnemers, en uiteindelijk was het de consument die de winkelprijs verhoogd zag met een aantal centen per kilo aan [[begrippenlijst#Verbruiksbelasting|verbruiksbelasting]].

 

De moeilijkheid zat hem echter in de bepaling van het bedrag dat de staat direct van de eerste koper mocht eisen. De accijns werd namelijk vastgesteld op een bedrag per kilo zuivere suiker, [[begrippenlijst#Raffinade|raffinade]]. Maar in de havens werd alleen ruwe suiker, als het ware 'vervuilde raffinade' aangevoerd. Honderd kilo daarvan leverde zeker geen honderd kilo raffinade op, dus sloeg de staat de koper van die suiker ook niet voor het volle bedrag aan. Tot het midden van de negentiende eeuw hanteerde men een vaste verhouding tussen de accijns die ruwe suiker moest opbrengen en het bedrag wat men hief op het zuivere eindproduct.

In de praktijk zat er een groot voordeel voor de raffinadeur in de grofheid van het systeem. Er was geen onderscheid naar de kwaliteit van ruwe suiker, en er was geen rekening gehouden met het werkelijke fabrieksverlies. Dus kon de raffinadeur uit een partij ruwe suiker vaak beduidend meer raffinade maken dan de staat veronderstelde.  [[Afbeelding:Keuren_bietenoogst_Vierverlaten_1925.jpg|thumb|right|400px|Keuren van de bietenoogst]]

Bij de [[begrippenlijst#Suikerconventie|Suikerconventie]] van 1864 waren regeringsvertegenwoordigers van Frankrijk, Engeland, Nederland, België en het [[begrippenlijst#Duitse Tolverbond|Duitse Tolverbond]] betrokken geweest, ieder gesteund door wetenschappelijk adviseurs. Om tot enige vergelijkbaarheid te komen van de uiteenlopende nationale accijnstarieven, was standaardisatie nodig. Welke typen van ruwe suiker bestonden er? Hoe verhield de [[begrippenlijst#Klassering|klassering]] van de Franse douane zich tot die van de Nederlandse? Was Duitse ruwe bietsuiker van type A, die bij export een vergoeding kreeg van 6 Mark, vergelijkbaar met Franse koloniale rietsuiker van type B, waarop een invoerrecht van 18 francs werd geheven?  

 

 

Vervolgens werd een schatting gemaakt van de jaarlijkse productie waarop de ambtenaren van het Ministerie van Financiën de aanslag baseerden die de fabrikant jaarlijks ontving. Die schatting was echter al snel te laag: zij was gemaakt in 1858, toen de eerste bietsuikerfabriek werd opgericht. Toen was er een verhoudingsgetal bepaald tussen de ambtelijke meetgegevens van suikersap en de hoeveelheid suiker die een fabriek uit dat sap zou kunnen produceren. Dat getal was gebaseerd op de stand van de techniek van dat moment, maar gedurende de volgende 34 jaar werd het vrijwel niet gewijzigd. Al ten tijde van de invoering van dit systeem was het een voorzichtige raming geweest, en na enkele jaren vermoedden de ambtenaren dat de fabrieken beduidend efficiënter produceerden. De fabrikant kreeg dus een aanslag die uitging van een lagere productie dan de werkelijke. Alles wat hij meer maakte, de overponden, kon hij dus verkopen of exporteren en de accijns die hij daarover van de raffinadeurs respectievelijk de staat terugkreeg, was pure winst.  [[Afbeelding:Stoomsuikerraf_werkzaamh_24,4,2.jpg|right|thumb|330px|Werkzaamheden in een stoom-suikerraffinaderij, 1856.]]

Door deze ruimhartigheid verschilde de wet op de suikeraccijns wezenlijk van de andere accijnswetten die in vorige hoofdstukken ter sprake zijn gekomen: de uiterst restrictieve accijns op het gemaal, en de aanvankelijk evenzeer belemmerende regeling omtrent de bieraccijns.