Toon brontekst

<BR>
'''Hoofdstuk 4''' 
''Titel''
<BR>
*<div id=4-1>[1] J. L. van Zanden, Een klein land in de twintigste eeuw. Economische geschiedenis van Nederland 1914-1995 (Utrecht 1997) 183. De getallen in deze paragraaf zijn ontleend aan: CBS, 95 jaren statistiek in tijdreeksen; CBS, 90 jaren statistiek in tijdreeksen; Sociaal Cultureel Planbureau, Sociaal en cultureel rapport 1998 (Rijswijk 1998); F.L. van Holthoon eds., De Nederlandse samenleving sinds 1815: wording en samenhang (Assen 1985).</div>
*<div id=4-2>[2] Al zijn deze CBS-gegevens deels een artefact van de gebruikte methode, ze zeggen toch iets over de verstedelijking van het platteland.</div>
*<div id=4-3>[3] Over de jaren zestig zie J.C. Kennedy, Nieuw Babylon in aanbouw (Amsterdam 1995) en H. Righart, De eindeloze jaren zestig. Geschiedenis van een generatieconflict (Amsterdam 1995). </div>
*<div id=4-4>[4] Zie ook G.de Vries, Nederland verandert. Sociale problemen in de jaren tachtig en negentig (Amsterdam 1992) 27-44, 50-59.</div>
*<div id=4-5>[5] Al tijdens het derde internationale ‘Congress of Nutrition’, gehouden te Amsterdam in 1954 onder voorzitterschap van B.C.P. Jansen, waren de meeste onderzoeksbijdragen gewijd aan problemen van overgewicht, zie Voeding 16 (1955) 37-128.</div>
*<div id=4-6>[6] M. Schrover, Voedings- en genotmiddelenindustrie. Een geschiedenis en bronnenoverzicht (Amsterdam 1993), 47-53.</div>
*<div id=4-7>[7] Annie M.G. Schmidt, Het fluitketeltje (Amsterdam 1950).</div>
*<div id=4-8>[8] H. Matsier, Gesloten huis. Zelfportret met ouders (Amsterdam 1994) 113-115.</div>
*<div id=4-9>[9] Deze constatering is in overeenstemming met de bekende wet van Engel, volgens welke een stijging van het inkomen gepaard gaat met een relatieve daling van de uitgaven aan voedsel. Wat mensen kunnen eten is nu eenmaal niet onbeperkt.</div>
*<div id=4-10>[10] Uniformering van maaltijdpatronen heeft betrekking op de sterke vervaging van bestaande regionale verschillen inclusief die tussen stad en platteland, zie J. Jobse-van Putten, Eenvoudig maar voedzaam. Cultuurgeschiedenis van de dagelijkse maaltijd in Nederland (Nijmegen 1995) 499-520; ook klasseverschillen namen af, zie A.H. van Otterloo, Eten en eetlust in Nederland 1840-1990. Een historisch-sociologische studie (Amsterdam 1990) 218-230 en 263-271. Voor versplintering van de markt, zie P.A.M. Lakatos en R.M. van Kralingen, Naar 1990. Een kwestie van tijd en geld (Amsterdam en Brussel 1985).</div>
*<div id=4-11>[11] Diverse gegevens in de volgende paragraaf genoemd zijn ontleend aan H.A. Leniger, ‘De betekenis en de ontwikkeling in de levensmiddelenindustrie’ (diesrede Landbouwhogeschool, 9 maart 1968), Conserva 16 (1968) 228-232 en aan A.M. Ruolf, 'Schaalvergroting in de levensmiddelenindustrie', Conserva 17 (1969) 273-276.</div>
*<div id=4-12>[12] C. Salzman, ‘Margriet’s advies aan de Nederlandse huisvrouw’, Volkskundig Bulletin 11 (1985) 1-27. </div>
*<div id=4-13>[13] A.P. den Hartog, ‘Eten buitenshuis. Ontwikkelingen van voedingsgewoonten buiten het huishouden’, Voeding 50 (1989) 282-286 en 311-315. </div>
*<div id=4-14>[14] Tussen 1970 en 1990 steeg het aantal vakantiegangers per 100 inwoners van 45 naar ruim 70, terwijl in diezelfde periode het aantal buitenlandse vakanties dat van de binnenlandse sterk ging overtroeven, CBS, 95 jaar statistiek, 231.</div>
*<div id=4-15>[15] W. Born, Kampeer- en caravankookboek (Helmond 1966).</div>
*<div id=4-16>[16] M. Berendsen, Worden aardappeleters pasta-eters? (Rotterdam 1997, Scriptie Maatschappijgeschiedenis) 84-88.</div>
*<div id=4-17>[17] CBS; Jobse-van Putten, Eenvoudig maar voedzaam, 339-341.</div>
*<div id=4-18>[18] N. Cohen en J.M.G. Flour, Topcases uit de Nederlandse marketing (Leiden en Antwerpen 1986), 77-86; Schreurs, Collectieve reclame (Leiden, 1991).</div>
*<div id=4-19>[19] B. Sluijter, Assortimentsonderzoek, Eindhoven/Amsterdam 1999, ongpubliceerd manuscript</div>
*<div id=4-20>[20] Het percentage vakantiegangers dat met de caravan op reis ging steeg tussen 1954 en 1971 van 1 naar 15, terwijl dat van tentkampeerders tot 1966 ruim verdubbelde tot 28 en daarna licht daalde, A. Hessels, Vakantie en vakantiespreiding sinds de eeuwwisseling (Assen 1973) 223-225.</div>
*<div id=4-21>[21] A.H. Van Otterloo, 'De herleving van de beweging voor natuurlijk en gezond voedsel', Sociologisch Tijdschrift 10 (1983) 507-545.</div>
*<div id=4-22>[22] In 1966 vond 34,1% van de Nederlanders gezondheid het allerbelangrijkste in het leven, 35,3% koos voor een goed huwelijk en 17,8% voor een sterk geloof. In 1993 waren deze getallen afgerond respectievelijk 60%, 13% en 4%. Zie SCP, Sociaal en cultureel rapport 1996 (Rijswijk 1996) 466.</div>
*<div id=4-23>[23] Zie ook figuur 2 in hoofdstuk 1, Schema verwerkingsprocessen naar doelstelling.</div>
*<div id=4-24>[24] Vgl. Leniger, ‘De betekenis van en de ontwikkeling in de levensmiddelenindustrie’, Conserva 16 (1968) 228-232 ook de volgende alinea is hierop gebaseerd; zie ook F.C.van Luyck, Internationalisering van de levensmiddelenindustrie, Conserva.17 (1969, 238-24</div>
*<div id=4-25>[25] Toch bedroeg het aantal academici in 1964 in de R&D-afdelingen van de voedingsmiddelenindustrie nog geen 300 en het bedrag hieraan besteed 40 miljoen gulden of 1.7 % van de netto toegevoegde waarde. Dit maakte echter de voedingsmiddelenindustrie, zeker ve</div>
*<div id=4-26>[26] J. van Lieshout, Het kan wel op, al is het lekker (Bussum 1980) 52.</div>
*<div id=4-27>[27] O.C. Knottnerus, ‘Graanproducten’ in Leergang voedingsmiddelen van grondstof tot consument (Houten 1982) 125-131; 17 (1950), 22 (1960)..</div>
*<div id=4-28>[28] O.C. Knottnerus, ‘Graanproducten’ in Leergang voedingsmiddelen van grondstof tot consument (Houten 1982) 125-131; 17 (1950), 22 (1960)..</div>
*<div id=4-29>[29] A.A. de la Bruheze, ‘Food for thought. The development of U.S. radiological food preservation technology 1950-1960’ (Universiteit Twente, Draftversion 1990); G. Vrieze, Voedselbestraling. Een moderne manier van conserveren (Scriptie WTS Universiteit Twent</div>
*<div id=4-30>[30] J.Farkas, Voedseldoorstraling in mondiaal perspectief, H.Labots, H.J.Beckers e.a.(red), Voedselconservering door straling, Leiden 1985, 41-47; Consumentenadditievengids Den haag 1996, 5.</div>
*<div id=4-31>[31] F.J. Tempel, ‘De levensmiddelensector van Unilever’, Rede gehouden in de algemene vergadering van aandeelhouders (Rotterdam 29 april 1964) 12-14; Ch. Wilson, Unilever in de tweede industriële revolutie 1945-1965 (‘s Hertogenbosch 1984) 223-224.</div>
*<div id=4-32>[32] ‘Vriesdrogen of droogvriezen’ in Grote Winkler Prins (Amsterdam 1975) 201; ook instantkoffie is gebaseerd op dit procede.</div>
*<div id=4-33>[33] W.J.Beek, History of research and engineering in Unilever 1911-1986 (Unilever 1996).</div>
*<div id=4-34>[34] Wilson, Unilever 1945-1965, 76; 79-81; 94-96. A. A. de la Bruheze, interne onderzoeksrapportage ‘Boter versus margarine’ (1999) 22-28.</div>
*<div id=4-35>[35] Vgl. L. Reijnders, R. Sijmons e.a., Voedsel in Nederland. Gezondheid, bedrog en vergif (Amsterdam 1973) en G. J. Huis in’t Veld, e.a. voedsel. Produktie, samenstelling, afzet, consumentenbelang (Amsterdam 1983).</div>
*<div id=4-36>[36] L. Veldhoen en J. van den Ende, Technische Mislukkingen (Rotterdam 1995) 18-22. </div>
*<div id=4-37>[37] A. Van Otterloo, 'De herleving van de beweging voor natuurlijk en gezond voedsel', Sociologisch Tijdschrift 10 (1983) 507-545 </div>
*<div id=4-38>[38] A.P. den Hartog, A. van der Heijden e.a., Nieuwe voedingsmiddelen. Biotechnologie, novel en functional foods, (Utrecht 1994) 1. </div>
*<div id=4-39>[39] J.G.A.J. Hautvast en R.J.J.Hermus, ‘Een voedsel-en voedingsbeleid in Nederland: bestrijding van de gevolgen van de welvaart, l en ll, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 123 (1979)22, 939-944 en 23, 975-985; L.Ginjaar, ‘Waarom heeft Nederland een voed</div>
*<div id=4-40>[40] Sinds 1953 had de Schijf van Vijf gediend als voorlichtingsinstrument over goede voeding, maar de overdadige consumptie van vetten en sukers maakten het ouderwets, G.I. ter Haar e.a., ‘De Schijf van Vijf – een ideaal voedingsvoorlichtingsinstrument?’, Voe</div>
*<div id=4-41>[41] J.H.Post en A.Pronk, enkele ontwikkelingen in de Nederlandse Voedings- en genotmiddelenindustrie in de periode 1973-1985, VMT (1986) 19. 19-23; Ministerie van Landbouw en Visserij en Ministerie van Economische Zaken, Voedings- en genotmiddelenindustrie. B</div>
*<div id=4-42>[42] H.A.C.Thijssen, Stimulering van gerichte product- en procesontwikkeling in de Nederlandse voedingsmiddelenindustrie dringend gewenst, Voedingsmiddelentechnologie, 8 februari 1978, 11 no 6, 21-25; H.A.Leniger, Het voedingsmiddelenonderzoek. In Nederland: o</div>
*<div id=4-43>[43] ‘Vijftien kilometer fietsen voor de koopjes’, NRC-Handelsblad 14 september 1999. </div>
*<div id=4-44>[44] Gerard Rutte en Josee Koning, De supermarkt, 50 jaar geschiedenis. (Baarn 1998) 28, 72-75. </div>
*<div id=4-45>[45] Jo Legerstee vertelde dat hij op reis in de VS op het idee van de parkeerplaats kwam, toen hij vanuit het raam van zijn hotelkamer waarnam dat twee kerken, met en zonder parkeerplaats, verschilden in het aantal gelovigen dat ze trokken: de kerk met parkee</div>
*<div id=4-46>[46] I. Montijn, Aan tafel! Vijftig jaar eten in Nederland (Utrecht/Antwerpen 1991) 40-56.</div>
*<div id=4-47>[47] Allerhande 1956; H.Ph. Hondelink, Detailhandel. Een geschiedenis en bronnenoverzicht (Amsterdam 1993) 26-27, 29, 30. </div>
*<div id=4-48>[48] Vakblad voor de groothandel in aardappelen, groenten en fruit 14 (1960) no 30, 2.</div>
*<div id=4-49>[49] Het Levensmiddelenbedrijf 65 (1961) no 32, 1031. </div>
*<div id=4-50>[50] Marlou Schrover, ‘De Fiva als bijzondere variant van collectieve verticale prijsbinding, 1928-1975’ in Neha-Jaarboek voor economische, bedrijfs- en techniekgeschiedenis 59 (1996), 292-329.</div>
*<div id=4-51>[51] W. Schreurs, Geschiedenis van de reclame (Utrecht 1989) 177-181; A.P. den Hartog e.a., ‘Voedingsinformatie in reclame. Een analyse van 85 jaar voedingsmiddelenadvertenties’ Voeding 50 (1989) 224-229.</div>
*<div id=4-52>[52] Ook Zwitserland inspireerde tot innovatie; hier organiseerde Gottlieb Duttweiler van Migros, bedenker van de rijdende winkel, elk jaar een driedaags congres over zelfbediening; J.L. de Jager, Arm en rijk kunnen bij mij hun inkopen doen. De geschiedenis va</div>
*<div id=4-53>[53] Rutte en Koning, De supermarkt, 75.</div>
*<div id=4-54>[54] Montijn, Aan tafel, 50.</div>
*<div id=4-55>[55] A.C. Arts, Het levensmiddelenbedrijf (‘sGravenhage 1981) 10.</div>
*<div id=4-56>[56] Dit symposium werd in 1968 gehouden en is uitvoerig verslagen in een aantal afleveringen van Conserva, vgl. C. Govers, ‘Assortiment en presentatie in de voedingsmiddelensector’, 17 (1969) 307-308 en P. Ligtenstein, ‘De distributie van levens- en genotmidd</div>
*<div id=4-57>[57] C. Govers, ‘Assortiment en presentatie’. Blijkens dit artikel werd in de VS rond 1968 jaarlijks 22% aan nieuwe en vernieuwde producten op de markt gebracht, terwijl 17% afviel, een nettogroei van 5% per jaar, hetgeen een volledige vernieuwing van het asso</div>
*<div id=4-58>[58] De Jager, Arm en rijk, 196-205; Jobse-van Putten, Eenvoudig maar voedzaam, 450-452.</div>
*<div id=4-59>[59] D.E.Aldershoff, ‘Tijdbesteding aan de zorg voor voeding’ Voeding 46 (1985) 208-2013.</div>
*<div id=4-60>[60] Hondelink, Detailhandel, 49.</div>
*<div id=4-61>[61] A.P. den Hartog, ‘Eten ‘buitenshuis’: Ontwikkelingen van voedingsgewoonten buiten het huishouden’ Voeding 50 (1989) 282-286, 311-317</div>
*<div id=4-62>[62] Trouw, 7 juni 2000.</div>
*<div id=4-63>[63] Geoff Tansey & Tony Worsley, The food system: a guide (London 1995)</div>
*<div id=4-64>[64] W.de Wit, Ketendenken noodzakelijk om concurrentiepositie te versterken, VMT, 30 maart 1995, no 7, 46-50</div>
*<div id=4-65>[65] Zie voor het idee van reflexieve modernisering U. Beck, Risikogesellschaft: Aug dem Weg in eine andere Moderne (Frankfurt am Main 1986). Dit proces is al eerder zichtbaar, bijvoorbeeld in de Tweede Wereldoorlog toen er ook een apparaat ontstond om product</div>